Oedipus

Oedipus (Οἰδίπους), legendarische koning van Thebe, zoon van koning Laius en Iocaste, hoofdfiguur van de thebaanse sagenkring. Omdat aan Laius was voorspeld dat zijn eigen zoon hem zou doden, liet hij O. direct na de geboorte met doorboorde voeten te vondeling leggen. Door herders in het Cithaeron-gebergte werd het kind gevonden en naar koning Polybus van Corinthe gebracht, die het als zijn eigen kind liet opvoeden. Vanwege de toestand van zijn voeten zou hij het O. ('Zwelvoet', van οἰδάω en πούς) genoemd hebben. Toen O. volwassen geworden was, werd hij door opmerkingen tijdens een feest aan het twijfelen gebracht of Polybus wel zijn vader was. Van het orakel in Delphi vernam hij niet de waarheid maar wel dat hij zijn vader zou doden en met zijn moeder zou trouwen. Hij probeerde daarom uit de omgeving van Corinthe weg te blijven en ging naar Thebe. Onderweg ontmoette hij op een smalle weg zonder het te weten zijn vader Laius, met wie hij in een woordenwisseling raakte. Er ontstond een handgemeen, waarbij Laius door zijn zoon werd gedood.

sphinx
Oedipus en de Sphinx
Bij Thebe aangekomen bevrijdde O. de stad van een monster, de Sphinx.

Uit dankbaarheid schonken de Thebanen hem het koningschap en de hand van Iocaste. Uit hun huwelijk werden vier kinderen geboren, Eteocles, Polynices, Antigone en Ismene. Naderhand echter kwam Oedipus' ware afkomst aan het licht; Iocaste pleegde zelfmoord en O. maakte zichzelf blind (Sophocles, Koning O.). Aan zijn heerschappij kwam een einde; hij trok zich terug in het paleis of ging, volgens een andere versie, in ballingschap. Over zijn dood bestonden verschillende lezingen; een ervan vinden we weergegeven in Sophocles' O. in Colonus. Bovenstaande versie van de O.-mythe gaat in hoofdzaak terug op de griekse tragici, die op hun beurt weer afhankelijk zijn van de cyclische epen. Homerus (Odyssee 11, 271-280) kent een andere voorstelling van zaken: O. doodde zijn vader en trouwde zonder dat hij dat wist met zijn moeder, dle zelfmoord pleegde toen de waarheid aan het licht kwam; O. bleef echter koning en sneuvelde nadien in de oorlog.

In de O.-mythe kan een historische kern zitten. Het is echter ook zeer wel mogelijk O. als een zuivere sprookjesfiguur te beschouwen, zoals o.a. M. P. Nilsson doet. Het verhaal zou dan ontstaan kunnen zijn doordat het sprookjesmotief van de held die een monster doodt en als beioning met de koningin in het huwelijk mag treden is gecombineerd met het motief van de zoon die zijn vader doodt zonder hem te kennen (vgl. in de germaanse sage Hildebrand en Hadubrand).

In de beeldende kunst komt O. vooral op vazenschilderingen voor, het meest samen met de Sphinx. Literatoren uit de moderne tijd die de O.-mythe hebben behandeld, zijn o.a. Hugo von Hofmannsthal, André Gide en Jean Cocteau. In de psychoanalyse van Sigmund Freud wordt het verlangen van het jonge mannelijke kind zijn vader te verdringen en met zijn moeder te trouwen O.-complex genoemd.

Lit. W. Daly (PRE 17, 2103-2117; Suppl.7, 1940, 769-786). O. Höfer (Roscher 3, 700-746). G. Cressedi (EAA 3, 217-219). [Schouten]


mythen