Pausanias (Παυσανίας) de Periëgeet (Περιηγητής, 'Rondleider'),
griekse geograaf, historicus en archeoloog uit de
tweede helft van de 2e eeuw nC, vermoedelijk afkomstig
uit Klein-Azië (Lydië?). Van P. is een
Περιήγησις τῆς Ἑλλάδος (Rondleiding door Griekenland)
bewaard gebleven, in tien boeken, die
achtereenvolgens behandelen Attica (1), Corinthe
en de Argolis (2), Laconië (3), Messenië (4), Elis
(5 en 6), Achaia (7), Arcadië (8), Boeotië (9) en
Phocis (10). Het werk is wel de 'antieke Baedeker'
genoemd; volgens de auteur zelf is het echter een
leesboek. Hij beschrijft, op grond van eigen waarnemingen
tijdens zijn reizen, en gebruik makend
van oudere bronnen, landstreken, steden en monumenten
met uitvoerige opmerkingen en digressies
over godsdienst, cultusgebruiken, mythologie, literatuurgeschiedenis
en volkskunde. Vooral aan de
kunstwerken besteedt P. veel aandacht, zodat hij
met name voor de kunsthistorici van de oudheid
een uiterst kostbare informatiebron vormt: bewaarde
werken kunnen aan de hand van zijn werk geidentificeerd,
verloren gegane (bv. de kist van
Cypselus;
5, 17-19) gereconstrueerd worden. Zijn
betrouwbaarheid is groter dan men vroeger wel
dacht; dit blijkt met name wanneer zijn gegevens
met de resultaten van opgravingen geconfronteerd
kunnen worden. Typisch voor de oudheidkundige
belangstelling van zijn tijd is dat werken van vóór
150 vC nauwelijks ter sprake komen.
Pausanias' taal streeft naar attische zuiverheid. In
zijn stijl poogt hij Herodotus na te bootsen, maar
hierin slaagt hij slechts zelden; zijn overdreven streven
naar afwisseling en zijn liefde voor archaïsmen
leiden slechts tot gekunsteldheid.
Lit. Uitgaven: Editio princeps van Musurus (Venetië 1516).
F. Spiro, Pausaniae Graeciae descriptio 1-3 (Leipzig 1903
1959). M. Rocha-Pereira, Pausaniae Graeciae descriptio
(Leipzig 1973vv; één deel, boeken 1-4, verschenen). Met duitse
commentaar: H. Hitz/H. Blümner, Pausaniae Graeciae descriptio
1-6 (Leipzig/Berlin 1896-1910). Met engelse vertaling
en commentaar: J. G. Frazer, Pausanias' Description of
Greece 1-6 (London 1898, New York 1913). Met engelse
vertaling: W. H. Jones/H. A. Ormerod/R. E. Wycherley. P.,
Description of Greece 1-5 (Loeb Class. Libr London 1918-1935).
Duitse vertaling met aantekeningen (gedeeltelijk): E.
Meyer, P., Beschreibung von Griechenland² (Zürich 1967).
Met nieuwgriekse vertaling en commentaar: N. Papachatzi,
Pausaniou Hellados Periegesis 1-5 (Athene 1963-1975).
Met franse vertaling: J. Taillardat/J. Pouilloux/G. Roux, P.,
Description de la Grèce (Paris 1969vv;
één deel, boeken 1
en 2, verschenen). - O. Regenbogen (PRE Suppl. 8, 1956,
1008-1097). GGL 2, 755-761. - K. Robert, P. als Schriftsteller
(Berlin 1909). A. Trendelenburg, P. in Olympia (ib. 1914).
G. Roux, P. en Corinthie (Paris 1958; tekst, franse vertaling
en commentaar van 2, 1-15). [Nuchelmans]