Physiologus, titel van een in de middeleeuwen wijdverbreid en invloedrijk volksboek, waarin merkwaardige (eigenschappen van) dieren, planten en stenen in christelijke zin typologisch en symbolisch verklaard worden. Behandeld worden zo onder meer de phoenix, de pelikaan, de olifant, de eenhoorn, de leeuw, de panter, de krokodil, de adelaar; de uit zijn as herrijzende phoenix verzinnebeeldt de verrijzende Christus, de pelikaan, die zijn jongen met zijn eigen bloed voedt, de liefde van Christus, enz.
De talloze bewaard gebleven vertalingen, bewerkingen en amplificaties gaan in laatste instantie terug op een griekse P., die waarschijnlijk in de 2e of 3e eeuw nC in Alexandrië ontstaan is; of dit origineel reeds christelijk was, valt moeilijk uit te maken. Van de griekse tekst van de P. zijn vier recensies bekend, die elk weer vele varianten vertonen. De oudste oosterse vertalingen zijn de koptische, de armeense en de syrische, na de 5e eeuw gevolgd door georgische, arabische en oudbulgaarse. De oudste latijnse vertaling moet in de 4e of 5e eeuw gedateerd worden; zij vond in vele en velerlei bewerkingen haar weg door de volgende eeuwen en was de moederversie van de middeleeuwse franse, duitse, engelse, italiaanse, slavische en andere bewerkingen, die dikwijls ook de titel Bestiarius of Bestiarium droegen.
De invloed van de P. op de voorstellingswereld en
het denken van de middeleeuwen kan moeilijk overschat
worden; in de beeldende kunsten is zijn invloed
tot op de huidige dag aanwijsbaar.
Lit. Uitgaven van de griekse teksten: F. Sbordone, Physiologi
Graeci recensiones (Milaan 1936). D. Offermanns, Der P. nach
den Handschriften G und M (Meisenheim 1966). Met duitse
vertaling en commentaar: O. Seel, Der P. (Zürich 1960,
²1967). Een oude latijnse versie: F. J. Carmody, P. latinus,
versio Y (University of California Publications in Classical
Philology 12, 7, 95-134, Berkeley 1941). - B. E. Perry (PRE
20, 1074-1129). - E. Petrus, Der griechische P. und seine
orientalischen Übersetzungen (Berlin 1898). M. Wellmann,
Der P. Eine religionsgeschichtliche und naturwissenschaftliche
Untersuchung (Philologus, Suppl. 22, 1, Leipzig 1930).
F. Sbordone, Ricerche sulle fonti e sulla composizione del P.
greco (Napels 1936). A. van Lantschoot, A propos du P. (in:
Coptic Studies in Honour of W. E. Crum, Boston 1950, 339-363).
[Nuchelmans]