Alexander (Ἀλέξανδρος), griekse eigennaam gedragen door vele belangrijke personen in de grieks-romeinse wereld.
(1) Alexander van Troje,
andere naam voor de trojaanse
prins Paris,
zoon van koning Priamus.
(2) Alexander van Pherae,
van 369 tot 358 alleenheerser van
Pherae in Thessalië, neef en opvolger van Iason.
Zijn terreur en wrede willekeur dwongen de
Aleuaden van Larissa, die hem weigerden
te erkennen als ταγός, de hulp van koning Alexander
II van Macedonië in te roepen, maar na diens dood
behandelde Alexander zijn onderdanen weer even wreed als
voorheen. Toen deden de Thessaliërs een beroep op
de Thebanen, die Pelopidas te hulp zonden maar
deze werd verraderlijk gevangen genomen (368) en
de Thebanen moesten Epaminondas zenden om Pelopidas'
vrijlating te bewerken (367). In 364 werd
Alexander bij Cynoscephalae
door de Thebanen verslagen:
hij moest zijn macht tot de tetrarchie
Pherae
beperken en zich aansluiten bij de boeotische bond. Hij
werd vermoord door zijn zwager op aandringen van
zijn echtgenote Thebe.
Lit. J. Kaerst (PRE 1, 1408v). - Diodorus, boek 17;
Plutarchus, Pelopidas 26-35. - H. D. Westlake, Thessaly in the
Fourth Century B.C. (London 1935) hoofdstuk 7.
(3) Alexander I van Epirus,
342-331/330 koning van Epirus.
Hij was een broer van Olympias, de moeder van Alexander
de Grote, en dus een zwager van Philippus II van
Macedonië, wiens dochter Cleopatra hij huwde en
die bij de bruiloft in Aegae vermoord werd (zomer
336). Alexander had ook zijn troon aan Philippus te danken.
Als vorst der Molossiërs
wist hij geheel
Epirus onder
zijn oppergezag in een bond te verenigen. In 333
door de stad Tarente
te hulp geroepen, onderwierp
hij een groot deel van Zuid-Italië, waarmee Tarente
in oorlog was, en sloot een verbond met Rome, maar
spoedig daarna werd hij bij Pandosia door een uit
Tarente verbannen Lucaniër gedood.
Lit. J. Kaerst (PRE 1, 1409v). - P. R. Franke, Alt-Epirus und
das Königtum der Molosser (Diss. Eriangen 1955).
(4) Alexander II van Epirus,
koning van Epirus van 272 tot
ca. 240 vC. Tijdens de chremonideïsche oorlog
(Chremonides) viel hij Macedonië binnen, maar werd
door de generaals van Antigonus Gonatas verdreven
en onttroond (263). Met behulp van de
Aetoliërs
wist hij echter zijn troon te heroveren en vervolgens
Acarnanië
te bezetten, dat tussen Epirus en Aetolië
werd verdeeld (255). Alexander was een zoon van koning
Pyrrhus en Lanassa, de dochter van de Syracusaan
Agathocles.
Lit. J. Kaerst (PRE 1, 1410v). - W. Fellmann, Antigonos
Gonatas, König der Makedonen, und die griechischen Staaten
(Diss. Würzburg 1930).
(5) Alexander I van Macedonië,
zoon van Amyntas I,
koning van Macedonië van ca. 495 tot 454 vC. Tijdens
de perzische oorlogen onderwierp hij zich in naam
aan Perzië, maar wist bij verschillende gelegenheden
zonder argwaan te wekken de Grieken te helpen.
Als beloning voor zijn diensten werd hij toegelaten
tot de olympische spelen en daardoor als Griek erkend.
Hij was de eerste macedonische koning die
zich met griekse aangelegenheden inliet; zijn hof
trachtte hij te vergrieksen door o.a. griekse dichters
(Pindarus,
Bacchylides,
Simonides) gastvrijheid te
verlenen. Hieraan ontleende hij de bijnaam 'Griekenvriend'
(Φιλέλλην). Het macedonische rijk breidde
Alexander uit tot aan de Strymon, waarbij in
Thracië
belangrijke zilvermijnen bezet werden; hij liet de eerste
macedonische munten slaan.
Lit. F. Geyer, Makedonien bis zur Thronbesteigung Philipps
II (Historische Zeitschrift, Beiheft 19, München/Berlin 1930).
(6) Alexander II van Macedonië,
zoon van Amyntas III,
regeerde over Macedonië van 370 tot 369/368.
Door de Aleuaden van Thessalië te hulp geroepen
tegen Alexander van Pherae, bezette hij
Larissa en
Crannon, maar werd spoedig door een opstand in
zijn eigen land gedwongen zich terug te trekken.
Pelopidas van Thebe werd uitgenodigd om te bemiddelen
in de strijd tussen Alexander en de kroonpretendent
Ptolemaeus van Alorus en sloot een verbond met Alexander
Deze werd echter kort daarop door Ptolemaeus vermoord.
Door Alexander werden volgens sommigen de beroemde
macedonische zware infanterie-bataljons der
πεζέταιροι in het leven geroepen.
(7) Alexander III van Macedonië
is de officiële
naam van Alexander de Grote.
(8) Alexander IV van Macedonië,
in 323 geboren als
postume zoon van Alexander de Grote en Roxane, werd door de
macedonische krijgsvergadering in Babylon tot koning
uitgeroepen samen met zijn oom Philippus (III)
Arrhidaeus, de zoon van Philippus II en Philinna van Larissa.
Als regent traden achtereenvolgens op Perdiccas,
Antipater en Polyperchon. In de verwikkelingen
van de Diadochen-strijd vluchtte Roxane in 318 met
Alexander naar Olympias in Epirus. Deze nam moeder en
zoon in 316 mee naar Macedonië, maar werd nog
hetzelfde jaar vermoord. Sindsdien was Alexander de
gevangene van Cassander, die hem en Roxane in 310/
309 om het leven liet brengen.
(9) Alexander V van Macedonië,
derde zoon van
Cassander. Toen Cassanders oudste zoon
Philippus IV in
297 vC na een regering van slechts enkele maanden
stierf, werd hij opgevolgd door zijn jongere broers
Antipater en Alexander, aanvankelijk onder regentschap van
hun moeder Thessalonice. Later heersten ze ieder
over een deel van Macedonië. Toen ze onenigheid
kregen, intervenieerden Pyrrhus
van Epirus en Demetrius Poliorcetes.
Deze laatste liet Alexander in 294
ombrengen en zichzelf tot koning van Macedonië
uitroepen. Alexander was gehuwd met Lysandra, een
dochter van Ptolemaeus I Soter.
(10) Alexander Balas,
koning van Syrië van 150 tot 145 vC.
Uit eenvoudige ouders te Smyrna
geboren, werd hij
op grond van zijn gelijkenis met Antiochus IV
Epiphanes (175-164/163) door koning Attalus II
van Pergamum als kroonpretendent naar voren geschoven
tegen Demetrius I Soter (162-150), de tweede
zoon van Antiochus IV. Van de romeinse senaat
kreeg Alexander vrijheid van handelen en met behulp van
Ptolemaeus VI Philometor
van Egypte en de makkabeeër
Jonathan, die door Alexander werd aangesteld als
gouverneur van Judaea en hogepriester (1M 10,111,7),
bouwde hij een sterke macht op, versloeg
Demetrius en voigde hem op. Zijn heerschappij
werd gekenmerkt door ondeskundigheid en wreedheid,
zodat het Demetrius Nicator, de oudste zoon
van Demetrius Soter, niet moeilijk viel de gunst van
het volk en van Ptolemaeus VI te winnen en Alexander bij
Antiochië
te verslaan (146). Kort daarna werd Alexander
door de Nabateeën vermoord. Alexander was gehuwd met
een dochter van Ptolemaeus VI, Cleopatra Thea, die
hem een zoon schonk, Antiochus VI Epiphanes Dionysus.
Men neemt algemeen aan, dat Alexander Balas voorgesteld
wordt - met de attributen van de god Hermes
- door een uit Pompeji afkomstig bronzen beeldje
in het Museo Nazionale te Napels, een
kopie die teruggaat op een origineel van ca. 150 vC.
Lit. U. Wilcken (PRE 1, 1437v). - H. Volkmann, Demetrius I.
und Alexander Balas (Klio 19, 1925, 373-412).