Zeno van Citium
Zeno (Ζήνων) van Citium
op Cyprus (ca. 335 - ca. 265 vC),
griekse wijsgeer die sinds de oudheid als de vader
van de stoa beschouwd wordt. Z., die waarschijnlijk
van phenicische afkomst was, vestigde zich ca.
313 in Athene,
waar hij onderricht volgde bij de
academicus Polemon en de megaricus
Diodorus.
Door Crates van Thebe kwam hij
in aanraking met de cynici;
zijn vroegste geschriften
zouden geheel cynisch van strekking geweest
zijn. Later, vanaf ca. 300 vC, trad Z. als zelfstandig
filosofieleraar op en ontwikkelde een eigen systeem.
Hij gaf zijn onderricht in de z.g. Στοὰ ποικιλή,
waarnaar zijn school de stoa genoemd werd.
Hoewel hij het grote publiek op een afstand wilde
houden, trok hij grote aantallen leerlingen. Toen de
macedonische koning Antigonus Gonatas
hem uitnodigde om zich in Pella te vestigen, sloeg
Z. dat af en zond zijn leerling Perseus.
Zeno's werken, o.a. Πολιτεία (Staatsinrichting),
Περὶ τοῦ κατὰ φύσιν βίου (Leven volgens de natuur),
Περὶ ὁρμῆς ἢ περὶ ἀνθρώπου φύσεως (De
aandrift of de natuur van de mens), Περὶ παθῶν
(De affecten) en Περὶ καθήκοντος (De plicht), zijn
ons alleen via citaten overgeleverd bij andere auteurs.
Z. ontwierp een volledig wijsgerig stelsel, dat
zowel de logica en de kennisleer (τὸ λογικόν) als de
fysica (τὸ φυσικόν) als de ethica (τὸ ἠθικόν) omvatte.
(Stoa); het is
vrijwel onmogelijk Zeno's theorieën
te onderscheiden van die van zijn volgelingen
Chrysippus en Cleanthes; daarom zij hier verwezen
naar de algemene uiteenzetting van de stoïsche
leer s.v. stoa.
Lit. Uitgaven der fragmenten: A. Pearson, The Fragments of Z. and
Cleanthes (London 1891 = New York 1973). I. von Arnim, Stoicorum
veterum Fragmenta 1 (Leipzig 1905 3-72. N. Festa, I frammenti
degli Stoici antichi 1. Zenone (Bari 1 32 = Hildesheim 1971; met
italiaanse vertaling en commentaar). H. Hunt, A Physical Interpretation
of the Universe. The doctrines of Z. the Stoic (Melbourne
1976; met engelse vertaling en commentaar).
Studies: Diogenes Laërtius 7, 1-160. - K. von Fritz (PRE 10A, 83-121).
M. Pohlenz, Die Stoa 1 (Göttingen 1948, 1984). - A. Graeser,
Zenon von Kition. Positionen und Probleme (Berlin/New York
1975). J. Mansfeld, Z. of Citium. Critical observations on a recent
study (Mnemosyne ser. IV, 31, 1978, 134-178; naar aanleiding van
Graeser).
[Nuchelmans]