Saturnalia, zeer oud en belangrijk
feest van de romeinse kalender, dat ter ere van
Saturnus werd
gevierd op 17 december, de verjaardag van de
stichting van de Saturnus-tempel bij het Forum.
Oorspronkelijk waren de S. dus het feest van het
uitgezaaide winterkoren en maakten met de
Faunalia,
de Consualia,
de Opalia
en de Larentalia
deel uit van de cyclus der chtonische feesten in de
maand december. Nog slechts door enkele gentes
gevierd in de 3e eeuw vC, ondergingen de S. in 217
vC een grondige vernieuwing, die samenviel met de
volledige hellenisering van de Saturnus-cultus: in
opdracht van de senaat werd een offer gebracht
aan Saturnus, werd naar giekse ritus een lectisternium
georganiseerd en een convivium publicum
gehouden, na hetwelk men uiteenging met de rituele
roep lo Saturnalia. Snel verloren de S. hun agrarisch
karakter en evolueerden tot een groots volksfeest,
dat op het einde van de republiek reeds drie,
onder Domitianus
zelfs vijf dagen in beslag nam,
resp. van 17 tot en met 19, en van 17 tot en met
21 december. Tot in de 4e-5e eeuw nC vonden de
S. plaats in heel het rijk. Het best zijn zij vergelijkbaar
met carnaval: alle lagen van de bevolking
namen eraan deel en de hele periode werd gekenmerkt
door feestelijke uitgelatenheid, waarbij iedereen
genoot van alle geneugten die het leven kon
bieden, ter herinnering aan de aurea saecula van
Saturnus. De scholen kregen vrijaf, men wisselde
geschenken uit onder vrienden en verwanten, aarden
beeldjes en lichtende kaarsen versierden de woningen,
men dronk wijn in overvloed. De slaven, aan
wie een uitzonderlijke vrijheid werd toegestaan, lagen
aan tafel met hun meesters en veroorloofden
zich tegenover hen vrijpostigheden die voor de rest
van het jaar ondenkbaar waren. Oorlogvoering was
uit den boze en het leger deed zelf volop mee aan de
festiviteiten. Diverse facetten van de S. bleven
voortleven in de folklore en de religieuze praktijken
van de christelijke wereld.
Lit. G. Wissowa (Roscher 4, 436-440). M. P. Nilsson (PRE
2A, 201-211). - W. Fowler, The Roman Festivals of the Period
of the Republic (London 1899). V. d'Agostino. Sugli antichi
Saturnali (Kivista di Studi Classici 17, 1969, 180-187).
[van Uytfanghe]