Johannes Smetius filius

Top

Probleem-passages

Klassieke schrijvers: Aelianus | Artemidorus | Chrysostomus | Cicero | Demosthenes | Diodorus | Justinianus | Lucianus | 'Miltiades' | Pausanias | Petronius | Plato | Plutarchus | Strabo | Ulpianus | Varro

Niet-klassieke schrijvers: Casaubonus | Chiflet | Licetus | Manutius | Pamelius | Paradinus | Patinus | De Peiresc | Scaliger | Vivianus | Vossius | Walther / Gualtherus

Varia: Apostel; kinderen uit water getrokken | Euarthes | Nicaea tweede concilie | Gerard Noodt | spreekwoord | spreekwoord  

Bron/citaat Spreekwoord/gezegde?
vertaling pagina 10, regel 16 / Latijnse tekst pagina 3, regel 13

ut minuta folia, qua sub arbusculis latent, persequerer om de nietige blaadjes die verborgen gaan onder de boompjes, na te speuren

Zie ook pagina 147

Terug

Bron/citaat. Chiflet
vertaling pagina 12, regel 4 / Latijnse tekst pagina 5, regel 5 van onder
Chiflet / Claudius Chiffletius, De numismate antiquo liber posthumus, 1628
Dit boek is niet in Nederland (volgens NCC), wel in Herzog August Bibliotheek (Wolfenbüttel) en diverse bibliotheken in Frankrijk (via www.bnf.fr)
Zie ook pagina 107

Terug

Bron/citaat. Plutarchus
vertaling pagina 22, regel 9 van onder / Latijnse tekst pagina 20, regel 8

ut, (quod notat Plutarchus) ad avertendam aciem malignam ac Fascini plenam, infantes rem turpiculam, ut puerorum custodem collo suspensam gestarent dat (Plutarchus vermeldt dit) baby's een obsceen voorwerp, zoals de talisman die bij kinderen om de nek hing, droegen om het boze oog vol toverkracht af te wenden

Terug

Bron/citaat. Lipsius
vertaling pagina 25, regel 21 / Latijnse tekst pagina 25, regel 6

Vir summus Justus Lipsius existimavit hos annulos cum clavibus ad duplicem fuisse usum, signandi aperiendique De grote Justus Lipsius meende dat deze ringen met sleutel een tweeledig doel dienden: zegelen en openen

Terug

Bron/citaat. Nicaea, tweede concilie
vertaling pagina 35, regel 15 / Latijnse tekst pagina 42, regel 16

Vide Nicaenam II, Act. VI & Decret. Dist: III. de consecratione capite, sext. S. Synod Zie tweede concilie van Nicaea, handeling 6 en verordening 3, het hoofdstuk over wijding van het zesde heilige concilie

Terug

Bron/citaat. Plato
vertaling pagina 35, regel 3 van onder / Latijnse tekst pagina 43, regel 12

viridi Smaragdino colore, qui Platoni Spei … Symbolum est de groene kleur van smaragd, voor Plato het symbool van hoop

Zie ook pagina 78; identiek citaat

Terug

Bron/citaat. Apostel; kinderen uit water getrokken
vertaling pagina 38, regel 5 en 13 / Latijnse tekst pagina 47, regel 15 en 23

meminerit Apostoli, & puerorum, qui ex aqua extrahuntur laat hij zich dan de apostel en de kinderen die uit het water getrokken worden herinneren

Wordt met Apostel hier Paulus of Petrus bedoeld? Misschien I Petrus III.20?
Zie ook pagina 42; identiek citaat

Terug

Bron/citaat. Pamelius
vertaling pagina 40, regel 9 van onder / Latijnse tekst pagina 52, regel 18

Infantium … communio, quam Pamelius in annotationibus ad Librum Cypriani de Lapsis diu post Augustinum durasse negat de communie voor kinderen waarvan Pamelius in zijn opmerkingen bij Cyprianus' 'De afvalligen' zegt dat zij Augustinus niet heeft overleefd

Terug

Bron/citaat. Apostel; kinderen uit water getrokken
vertaling pagina 42, regel 17 / Latijnse tekst pagina 55, regel 20

meminerit Apostoli, & puerorum, qui ex aqua extrahuntur laat hij zich dan de apostel en de kinderen die uit het water getrokken worden herinneren

Wordt met Apostel hier Paulus of Petrus bedoeld? Misschien I Petrus III.20?
Zie ook pagina 38; identiek citaat

Terug

Bron/citaat. Ulpianus; Demosthenes
vertaling pagina 49, regel 18 / Latijnse tekst pagina 68, regel 4 van onder

Judicum Graecorum calculi duplices fuerunt, ut ex Ulpiani annotationibus in Demosthenem constat, quidam pertusi perforatique & nigri, qui condemnabant, alii integri & albi, qui absolvebant De Griekse juryleden hadden twee steentjes zoals duidelijk blijkt uit het commentaar van Ulpianus op Demosthenes: zwarte met een gat erin die een veroordeling aangaven, en witte zonder gat die voor vrijspraak stonden

Ik heb gevonden: Aristoteles. Athenaioon Politeia 68 en 69, maar daar wordt niet de kleur genoemd van de doorboorde en gewone stemsteentjes

Terug

Bron/citaat. Miltiades
vertaling pagina 52, regel 7 / Latijnse tekst pagina 74, regel 2

stimulabat ... Miltiadae alium clara tropaea Ducem de roemruchte overwinningen van Miltiades waren een andere leider tot voorbeeld

Wie is die andere leider? In voorgaande regel is de roem van Achilles het voorbeeld voor Alexander de Grote

Terug

Bron/citaat. Manutius
vertaling pagina 56, regel 10 van onder / Latijnse tekst pagina 81, regel 6

Aldus Manutius de Orthographiae ratione in festivo Sertii polensis Epitaphio In zijn boek 'De correcte spelling' geeft Aldus Manutius een geestig grafschrift op Sertius van Polen

Wie is Sertius van Polen?

Terug

Bron/citaat. Petronius
vertaling pagina 58, regel 5 / Latijnse tekst pagina 83, regel 14

Fuerunt superioribus annis, qui istud incrustationis genus (quod encaustum & cum Gallis email vocamus) in aere pro novo iactabant, ad imitationem ejus, cujus in auro & argento, ut ex Petronio observare licet, semper usus fuit In voorgaande jaren zijn er mensen geweest die dit soort versiering op brons, door ons gebrandschilderd en, met de Fransen, email genoemd, voor iets nieuws hielden, in nabootsing van wat er altijd op goud en zilver werd gebruikt, zoals er uit Petronius valt op te maken

Terug

Bron/citaat. Paradinus
vertaling pagina 63, regel 2 van onder / Latijnse tekst pagina 93, laatste regel 1

quod ex Paradino scio Lugduni exstare waarvan ik via Paradin weet dat het zich in Lyon bevindt

Gulielmus Paradinus, Guillaume Paradin. CIL 13.1766 geeft: Paradin p. 419. Noch Symbola Heroica, noch in Chronicorum libellus, noch in Histoires de notre temps. Waarschijnlijk in Memoires de l'histoire de Lyon (1573, 1625, facsimile 1973). Dit boek is niet in Nederland (volgens NCC), wel in Bodleian Library (Oxford) en diverse bibliotheken in Frankrijk (via www.bnf.fr)

Terug

Bron/citaat. Licetus
vertaling pagina 70, regel 11 van onder / Latijnse tekst pagina 107, regel 17

Inde etiam Cl. Liceto Judice non difficile colligerem, fuisse illam lucernam ex illarum genere, quae semel impletae atque accensae non indigent nova liquoris alicujus adfusione vel ulteriori fomitis alterius adjectione ad diutissimam flammae suae conservationem Daarom kan ik eenvoudig concluderen, op gezag van de beroemde Licetus, dat deze lamp behoorde tot de groep die, eenmaal gevuld en ontstoken, geen nieuwe aanvoer van lampenolie of andere extra brandstof nodig heeft om de vlam zeer lang te laten branden

Terug

Bron/citaat. Chrysostomus
vertaling pagina 77, regel 15 / Latijnse tekst pagina 119, regel 8 van onder

Chrysostomus ait Mulierum ornamentum esse cultum in speciem Lunae semiplenae ad cohonestandam cervicem Chrysostomus zegt dat het een sieraad voor vrouwen is dat, als een halfwassen maan, gemaakt is ter ere van de hals

Terug

Bron/citaat. Plato
vertaling pagina 78, regel 7 van onder / Latijnse tekst pagina 122, regel 4

viridi Smaragdino colore, qui Platoni Spei … Symbolum est de groene kleur van smaragd, voor Plato het symbool van hoop

Zie ook pagina 35; identiek citaat

Terug

Bron/citaat. Scaliger
vertaling pagina 83, regel 19 / Latijnse tekst pagina 130, regel 16

Illustris Scaliger arbitratur digitos ori esse admotos, quod Aegypti dicerent quosdam Deos, & inter caeteros, Orum cum Sole, ita esse natos De beroemde Scaliger meent dat de vingers naar de mond zijn gebracht omdat de Egyptenaren zeiden dat sommige goden, onder anderen Horus en de zon, zo geboren zijn

Terug

Bron/citaat. Artemidorus
vertaling pagina 84, regel 26 / Latijnse tekst pagina 132, regel 8 van onder

Eosque [anseres] quoque in Isidis templo asservari & ali Artemidorus memoriae mandavit Ook Artemidorus vermeldt dat zij [ganzen] in de tempel van Isis verzorgd en gevoederd werden

Cuper, de bron van Smetius, vermeldt bij deze passage in de kantlijn: IV.85. In moderne uitgaven bestaat boek 4, caput 85 niet

Terug

Bron/citaat. Euarthes
vertaling pagina 86, regel 6 / Latijnse tekst pagina 137, regel 7

quod memoriae tradidit Euarthes in Fabulosis, accipitrem fuisse sacratum Apollini dat Euarthes in zijn 'Fabels' meldt dat de havik aan Apollo is gewijd

Wie is Euarthes? Of zou het Eustathius kunnen zijn (commentaar op Odyssee II.109.41)?

Terug

Bron/citaat. Pausanias
vertaling pagina 90, regel 21 / Latijnse tekst pagina 143, regel 8

Pausanias lib. V de Herculis Statua refert adeo vertustam esse, ut aetatem illius nemo possit prodere Pausanias vermeldt in boek 5 een Hercules-standbeeld dat zo oud was dat niemand zijn leeftijd kon schatten

Aantal mogelijkheden: V.17.3, IV.32.1, VII.5.3 en II.4.5

Terug

Bron/citaat. Cicero
vertaling pagina 91, regel 7 van onder / Latijnse tekst pagina 145, regel 19

De canis autem veneratione leges apud Ciceronem in V. Tuscul Lees over de hondenjacht Cicero, boek 5 van de 'Tusculaanse gesprekken'

Terug

Bron/citaat. Strabo
vertaling pagina 91, regel 6 van onder / Latijnse tekst pagina 145, regel 20

De canis autem veneratione leges apud ... Strabonem in XVII Lees over de hondenjacht boek 17 van Strabo

Mogelijkheid zou kunnen zijn XI.4.5

Terug

Bron/citaat. Aelianus
vertaling pagina 92, regel 25 / Latijnse tekst pagina 146, regel 7 van onder

panthera, si vinum istic collocaris, quo ventitat, eo sic se inebriat, ut somno sopita capiatur, Aeliano test[e] als je op een bepaalde plaats wijn neerzet, komt een panter daar steeds heen en hij drinkt daar zoveel van, dat hij dronken door slaap wordt overmand, getuige Aelianus

Terug

Bron/citaat. Varro
vertaling pagina 93, regel 6 van onder / Latijnse tekst pagina 148, regel 9 van onder

Hoc etiam Varro in Orig. scribit. Moris fuit Veterum puellarum, parvula quaedam puellaria Simulachra ex linteo insuere, deinde tomento infarcire, tum vestibus amicire. Haec Virgines pueritiam ingressae Veneri, tanquam Virginitatis suae insignia condonabant, ut faustum futurum matrimonium cederet Dit schrijft Varro in zijn 'Oorsprongen': Het was de gewoonte van de meisjes van de Ouden om van linnen kleine meisjespoppen te naaien, ze van vulling te voorzien en ze aan te kleden. Als de meisjes op de drempel van hun puberteit stonden, schonken ze deze poppen, als het ware de tekens van hun kinderjaren, aan Venus om een gelukkig huwelijk te krijgen in de toekomst

Terug

Bron/citaat. Lucianus
vertaling pagina 97, regel 17 / Latijnse tekst pagina 154, laatste regel

Idem: ille accepto nomine, preces pro uno quoque facit, precando autem pariter et aureum quoddam tintinnabulum pulsat, quod motum graviter atque aspere sonat Dezelfde: Nadat hij de aanklacht ontvankelijk heeft verklaard houdt hij gebeden voor iedereen, maar bij het bidden rammelt hij met een gouden belletje, dat zwaar en rauw zijn bewegingen begeleidt

Terug

Bron/citaat. Justinianus
vertaling pagina 97, regel 10 van onder / Latijnse tekst pagina 155, regel 20

Et apud Justinianum in legibus Rusticis tit. II, §. II. legere est, si quis crepitaculum sive tintinnabulum bovis, aut ovis, aut alterius cujusvis animalis sustulerit &c Ook is bij Justinianus in zijn wetten over het platteland, artikel 2, sub 2, te lezen: Als iemand ratel of bel van rund, schaap of welk ander dier dan ook heeft weggenomen enzovoorts

Terug

Bron/citaat. Casaubonus
vertaling pagina 100, regel 3 van onder / Latijnse tekst pagina 162, regel 7

Ossa quoque quod cum Clarissimo Is. Casaubono certum & indubitatum ponimus , nondum plane dissoluta, nec in pulverem redacta, in urnam condebant Ook de botten die nog niet helemaal verbrand en tot as geworden waren - dit durf ik met de doorluchtige Isaac Casaubonus zonder enig voorbehoud te beweren - borgen ze op in een urn

Terug

Bron/citaat. Patinus
vertaling pagina 106, regel 21 / Latijnse tekst pagina 171, regel 4 van onder

Quam typorum confusionem Celeberrimus Patinus ad Monetariorum incuriam tarducendam putat De beroemde Patinus denkt dat deze wanorde in stempels toegeschreven moet worden aan nalatigheid van de muntmeesters

Terug

Bron/citaat. Chiflet
vertaling pagina 107, regel 16 / Latijnse tekst pagina 173, regel 16
Chiflet / Claudius Chiffletius, De numismate antiquo liber posthumus, 1628
Dit boek is niet in Nederland (volgens NCC), wel in Herzog August Bibliotheek (Wolfenbüttel) en diverse bibliotheken in Frankrijk (via www.bnf.fr)
Zie ook pagina 12

Terug

Bron/citaat. Diodorus; De Peiresc
vertaling pagina 113, regel 13 / Latijnse tekst pagina 184, regel 6 van onder

Scipio Asiagenes. … Confirmant excerpta Diodori Peireskiana Scipio Asiagenes. Ook de uittreksels van Diodorus, uitgegeven door De Peiresc, bevestigen dit woord

Spanhiem geeft in de kantlijn: p. 381
Op pagina 105 onderaan (Latijn pagina 170, regel 4 van onder) wordt Nicolas-Claude Fabri de Peiresc (1580-1637) genoemd. Ik neem aan dat hier dezelfde persoon bedoeld wordt

Terug

Bron/citaat. Vossius
vertaling pagina 125, regel 14 / Latijnse tekst pagina 207, regel laatste regel

Juppiter hic effingitur superiori corporis parte nudus, inferiore tectus amiculo, quo significari volunt (teste eximio Philologo Ger. Ioh. Vossio) animas caelestes perspicere Dei naturam, vulgaribus illis, humilibus terrenisque curis immersis omnia esse tecta & obscura Jupiter had een ontbloot bovenlichaam en droeg een kort kleed waarmee men volgens de eminente filoloog Gerard Johannes Vossius wilde aangeven dat het hemelse leven de natuur van God begrijpt en dat alles bedekt en duister is omdat de alledaagse, onbelangrijke, aardse zorgen diep verborgen zijn

Terug

Persoon. Gerard Noodt
vertaling pagina 126, regel 12 van onder / Latijnse tekst pagina 208, regel 8 van onder

consultissimus Juris Consultus & Antecessor Neomagensis Gerardus Noodt de ervaren rechtsgeleerde, tevens mijn voorganger, Gerard Noodt uit Nijmegen

is antecessor een technische term/ambt of is hij de voorganger van Smetius? in welk opzicht voorganger?

Terug

Bron/citaat. Rudolph Walther, Rudolph Gwalther, Rudolphus Gualtherus, Rodolphus Walterus, Rod. Gwalterus (1519-1586)
vertaling pagina 145, regel 1 / Latijnse tekst pagina 244, regel 3 van onder

doctissimum Rud. Gualtherum, ... qui bursam Mercurio in manum dedit de geleerde Rudolph Walther, die Mercurius zijn beurs in de hand laat houden

misschien in Pollux, Onomasticon, 1541, ed. Walther (UvA, RUL)?

Terug

Bron/citaat. Vivianus
vertaling pagina 147, regel 5 van onder / Latijnse tekst pagina 250, regel 15

Vivianus credebat florum caliculum, quod ex flore exspectentur fructus Vivianus meent dat het een bloemkelk is omdat er vruchten uit de bloem komen

Terug

Bron/citaat. Spreekwoord/gezegde
vertaling pagina 147, regel 2 van onder / Latijnse tekst pagina 250, regel 19

ut veteri verbo dicitur, spes est in gramine zoals het oude woord zegt: De hoop ligt in de grasspriet

Zie ook pagina 10

Top

Aanvullingen op de vertaling

Top

Persbericht

Vertaling van Smetius' Antiquitates Neomagenses (1678) verschenen

300 jaar na de dood van Johannes Smetius (1636-1704) is nu de vertaling van zijn beroemde catalogus verschenen. Nijmeegse Oudheden beschrijft de uitgebreide collectie Romeinse vondsten en munten die vader en zoon Smetius in de zeventiende eeuw verzameld hadden.       Smetius heeft zijn werk in 1678 uitgegeven, tijdens de onderhandelingen van de Vrede van Nijmegen. Zijn collectie had al snel grote faam verworven onder de diplomaten en zijn Latijnse catalogus bevestigde deze roem. Smetius beschrijft al zijn Romeinse voorwerpen: hij geeft aan hoeveel exemplaren hij heeft en waarvoor ze gediend hebben. Het is een grote collectie variërend van olielampjes tot altaren, van bronzen weegschalen tot dobbelstenen, van dakpannen tot beeldjes. Telkens komt hij met citaten uit klassieke en oud-christelijke schrijvers maar ook refereert hij aan werken van zijn tijdgenoten. Nijmeegse Oudheden is zonder meer te beschouwen als een handboek voor de (toenmalige) geïnteresseerde leek.       Ook de verzameling munten is groot, zo groot dat Smetius ermee gaat pronken. Hij geeft van een groot aantal keizers op rij een munt waarover niet eerder gepubliceerd is; van bepaalde keizers heeft hij zelfs meer dan dertig onbekende munten. Smetius zorgt voor heldere beschrijvingen en goede uitleg van de boodschap op de munten.

De tekst is integraal vertaald en alle afbeeldingen zijn overgenomen. Daarnaast zijn door Smetius in zijn tekst genoemde plaatjes toegevoegd en is er een uitgebreid bronnenapparaat opgenomen. Een kort nawoord van de vertaler completeert het geheel.
      De vertaling maakt dit werk toegankelijk voor archeologen, historici en numismaten, voor liefhebbers van de zeventiende eeuw en voor belangstellenden voor de kunst van het verzamelen, maar zeker ook voor geïnteresseerde Nijmegenaren en anderen.

Met Nijmegen, stad der Bataven (1999, opening Museum Het Valkhof) zijn beide archeologische hoofdwerken van Johannes Smetius vader en zoon nu in vertaling beschikbaar.

Nijmeegse Oudheden is in eigen beheer uitgegeven. Het boek is in Nijmegen te koop bij boekhandel De Feeks voor € 5,00. Tevens is het te bestellen door overmaking van € 8,00 (inclusief porto) op giro 6978410 van Nellissen, Tilburg, onder vermelding van 'Oudheden'. Vermeld of mail ook uw adres! Voor meer informatie: www.stilus.nl/smetius.

Johannes Smetius, Nijmeegse Oudheden
Vertaling door Leo Nellissen
Stichting Stilus, www.stilus.nl
ISBN 90-808719-1-5
220 pagina's, ingenaaid

Top

Recensies en signalementen

Deurloo, Peter, in: De Gelderlander 15 oktober 2004. hier Heijden, Paul van der, in: Westerheem 53 (2004) 273-274. hier Archeologie Magazine 5 (2004) 73. hier De Gelderlander 2 september 2004. hier Hunink, V.J.Chr., in: De zeventiende eeuw 21 (2005) 171-172. hier Nijmeegse Katern 18 (2004) p.75. hier

Top

Latijnse tekst

Van Google Books komt deze door mij aangepaste tekst [pdf 16 Mb]; kwaliteit is minder dan bij de Münster-tekst.
En voor de volledigheid nog een tekst van Google [pdf 13 Mb]

Top

Corrigenda

Deze corrigenda als Word-document om makkelijk uit te printen.

Top

Citaat Antiquitates Neomagenses als motto in boek van Jacob von Melle

Het betreft twee zinnen op het eind van pagina 2 en één zin aan het begin van pagina 3:

De nonnullis quid sentiam, aut quid sibi velint, non promptum est mihi dicere. Videor aliqando per nubulam aliquid videre, et in talibus nil praeter coniecturas habeo. - Metam vero scriptionis mihi attigisse videor, si alios exictavero ad ea investiganda, quae nos latent.

Het is voor mij niet gemakkelijk om te zeggen wat sommige dingen volgens mij betekenen. Een enkele keer schijn ik iets door een waas te zien en in dergelijke gevallen heb ik alleen maar gissingen. - Het doel van mijn verhandeling heb ik volgens mij bereikt als ik anderen ertoe aanzet de voor mij onduidelijke dingen te onderzoeken.

De afbeelding komt van de Hertog August Bibliotheek Wolfenbüttel, waar ook het hele werk te lezen is.
Voor Jacob von Melle: zie Wikipedia.de.

Top

Mochten er onverhoopt rechten overtreden worden op/door/met deze site, stuur dan even een mailtje zodat de plooien recht kunnen worden gestreken.