naar boven

Wat biedt Meissner?

Deze fraseologie geeft vaak voorkomende woorden en zegswijzen in het Latijn. De uitgave is een soort woordenlijst, maar geen lijst met losse woorden op alfabetische volgorde. De woorden zijn op thema (inhoudsopgave) gerangschikt, vaak met synoniemen en in korte zinnetjes.

Alle lange klinkers zijn voorzien van een macron (lengteteken).

naar boven

Eerdere uitgaven

* K. Meissner, Latijnsche phraseologie, naar de zesde Duitsche uitgave omgewerkt voor Gymnasiën, tweede verbeterde druk, Wed. J.R. van Rossum, Utrecht, 1893 [53 Mb].
* Carl Meissner, Lateinische Phraseologie, fūr den Schulgebrauch bearbeitet, fünfte verbesserte Auflage, B.G. Teubner, Leipzig, 1886 [5 Mb].
* Phraséologie latine par C. Meissner, traduite d’allemand et augmentée de l’indication de la source des passages citées et d’une liste des proverbes latins par Charles Pascal, cinquième édition, Librairie C. Klincksieck, Parijs, 1911 (herdruk 1942) [21 Mb].
* Latin Phrase Book by C. Meissner, translated into English from the sixth German edition with the addition of supplementary phrases and references by H. W. Auden, MacMillan and Co., London and New York, 1894 [15 Mb].

naar boven

Andere woordenlijsten

Stilus biedt ook traditionele(re) woordenlijsten aan: frequentie-lijst en andere bestanden.

naar boven

Corrigenda / aanpassingen

De volgende aanpassingen mogen in de tekst aangebracht worden.

• Hieronder: 20 april 2022
  Er zijn veel aanpassingen tov 19 april 2021
  Hier de nieuwe Versie 20 april 2022
  Hier zijn de correcties
  

• Hieronder: 19 april 2021
  Er zijn veel aanpassingen tov 20 maart 2021
  Hier zijn de correcties
  Versie 19 april 2021 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 20 maart 2021
  Er zijn minimale aanpassingen (mn opmaak) tov 18 maart 2021
  Versie 20 maart 2021 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 18 maart 2021
  Er zijn veel aanpassingen tov 18 januari 2020
  Hier zijn de correcties
  Versie 18 maart 2021 is niet meer beschikbaa.
  

• Hieronder: 18 januari 2020
  Er zijn veel aanpassingen tov 30 november 2018
  Hier zijn de correcties
  Versie 18 januari 2020 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 30 november 2018
  Er zijn veel aanpassingen tov 14 september 2018
  Hier zijn de correcties (afgezien van cijfertjes vindplaatsen In Verrem en Epistulae van Cicero)
  Versie 30 november 2018 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 14 september 2018
  Er zijn veel (zeventig-plus) aanpassingen tov 28 juli 2018
  Hier zijn de correcties
  Versie 14 september 2018 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 28 juli 2018
  Er is een verbetering tov 3 april
  P. 120, noot 190: De meest frequente vorm bij Cicero is certō sciō (ipv certē sciō)
  Versie 28 juli 2018 is niet meer beschikbaar
  

• Hieronder: 3 april 2018
  Er zijn aanvullingen. Veel tov 28 dec; eentje tov 28 mrt
  Wie het geheel uitgeprint heeft, kan de lijst correcties bekijken
  Verschil met versie 28 maart: pagina 120, mihi persuasum

• Hieronder: 28 maart 2018
  Er is een groot aantal aanvullingen te melden
  Hier zijn de correcties

• Hieronder: 28 december 2017
  Kleine aanvulling
  P. 100, noot 160 De ongebr. dat. sg. en plur. van impetus worden door die van incursiō vervangen moet zijn Impetus: dat. sg. impetū (Cic.); de ongebr. gen. en dat. plur. worden door die van incursiō vervangen
  

• Hieronder: 12 december 2017
  Er zijn toch weer een paar storende fouten gevonden (niet-storende nemen we mee in een nieuwe pdf-versie, over een tijdje)
  P. 22 Diūrnitās, quae māximōs lūctūs vetustāte tollit moet zijn Diūturnitās
  P. 136 Epistulam reddere alicuī moet zijn een brief bij iemand bezorgen, bestellen
  P. 161, noot 259 ... plērumque rēbus student, nihil hīs commitendum ... moet zijn committendum
  P. 237 Est istūc quidem aliquid moet zijn istuc
  P. 251 Nam tuas rēs agitur, pariēs cum proximus ardet moet zijn tua
  

• Hieronder: 4 december 2017
  Er zijn teveel veranderingen (grotendeels opmaak, maar ook nog wel een enkele verbeterde fout) om hier te noteren. We hebben een nieuwe versie gemaakt. Het versie-nummer (de datum) staat op pdf-pagina 276, rechtsonder (= 258 ongenummerd op papier).
  Alle verbeteringen van 29, 28 en 26 november en van 3 december zijn verwerkt in de nieuwe versie van 4 december.

naar boven

Inhoudsopgave

Dit is de verkorte inhoudsopgave met afdelingen en hoofdstukken.
De uitgebereide inhoudsopgave (met ook nog de paragrafen per hoofdstuk) staat hieronder.

EERSTE AFDELING
I Wereld en natuur
II Ruimte en tijd
III Het menselijk lichaam en de delen ervan
IV Het leven van de mens
V Omstandigheden van het leven
VI Het huiselijk leven
VII Handel – Bouw
VIII Militaire zaken
IX De zeevaart

TWEEDE AFDELING
I De geest en zijn vermogens
II Taal en schrift
III Gemoed en hart
IV Deugd en gebreken
V Godsdienst en eredienst

DERDE AFDELING
I Wetenschap – Kunst
II Retorica en stijlleer
III De staat
IV Recht en justitie

APPENDIX I
Praktische uitdrukkingen

APPENDIX II
Spreekwoorden en gezegden

naar boven

Inhoudsopgave

Dit is de uitgebreide inhoudsopgave met afdelingen, hoofdstukken en paragrafen.
De verkorte inhoudsopgave (alleen afdelingen en hoofdstuken) staat hierboven.

EERSTE AFDELING

I Wereld en natuur
1 Wereld
2 De aarde en de oppervlakte ervan
3 Water – Rivier – Zee
4 Vuur
5 Lucht – Hemel – Klimaat – Hemellichamen
6 Lucht- en Natuurverschijnselen

II Ruimte en tijd
1 Windstreken – Ligging
2 Grens – Gebied – Verwijdering
3 Weg – Reis
4 Gaan – Komen
5 Rijden
6 Schrede – Voetstap – Richting
7 Beweging in het algemeen
8 Tijd in het algemeen
9 Jaar – Jaargetijden
10 Dag

III Het menselijk lichaam en de delen ervan

IV Het leven van de mens
1 Zintuigen – Zintuiglijke waarnemingen – Krachten
2 Geboorte – Leven
3 Leeftijd
4 Honger – Dorst
5 Lachen – Huilen
6 Gezondheid – Ziekte
7 Slaap – Droom
8 Dood
9 Begrafenis

V Omstandigheden van het leven
1 Toestand – Omstandigheid – Situatie
2 Begin – Einde – Afloop – Uitslag
3 Reden – Oorzaak – Bron
4 Opzicht – Belang – Invloed – Macht – Welgevallen
5 Gelegenheid – Mogelijkheid – Aanleiding – Toeval
6 Geluk
7 Ongeluk – Lot – Verderf
8 Gevaar – Risico – Proef – Veiligheid
9 Hulp – Redding – Troost
10 Rijkdom – Gebrek – Armoede
11 Nut – Belang – Voordeel – Schade
12 Welwillendheid – Gunst – Genegenheid – Sympathie
13 Weldaad – Dank – Vergelding
14 Verdienste – Waarde – Beloning – Prijs
15 Verzoek – Wens – Taak – Bevel
16 Vriendschap – Vijandschap – Verzoening
17 Aanzien – Gezag – Waardigheid
18 Compliment – Goedkeuring – Terechtwijzing – Verwijt
19 Gerucht – Gepraat – Bericht – Vermelding
20 Roem – Reputatie
21 Eer – Verachting – Schande – Schandvlek
22 Moeite – IJver – Arbeid – Inspanning
23 Bezigheid – Vrije tijd – Nietsdoen – Traagheid
24 Plezier – Ontspanning

VI Het huiselijk leven
1 Het huis
2 Huishouden – Vermogen – Bezit – Eigendom
3 Woning – Kleding
4 Voedsel – Drank
5 Levensonderhoud in het algemeen
6 Kosten – Verkwisting
7 Feestmaal – Gastvrijheid
8 Gezelschap – Omgang – Verkeer – Eenzaamheid
9 Gesprek – Audiëntie – Onderhoud
10 Groet – Afscheid – Felicitatie
11 Verloving – Huwelijk – Echtscheiding
12 Testament – Erfenis
13 Gewoonte – Gebruik

VII Handel – Bouw
1 Handel in het algemeen – Kopen – Kosten
2 Geld – Rente – Lening
3 Financiën – Rekening – Verantwoording
4 Rente – Rentevoet
5 Winst – Krediet – Schuld
6 Gebouwen
7 Landbouw – Veeteelt

VIII Militaire zaken
1 Leger in het algemeen – Werving – Krijgseed
2 Militaire dienst – Soldij – Proviand
3 Opperbevel – Commando – Discipline
4 Wapens
5 De oorlog
6 Het leger op mars
7 De legerplaats
8 De belegering
9 Vóór de slag
10 De slag
a De strijd in het algemeen
b De aanval
c Het gevecht
d Omsingeling – Stellingen – Hulptroepen
e Het succes van de aanval
f Aftocht – Vlucht – Vervolging
g Nederlaag – Bloedbad – Wonden – Verlies
11 Overwinning – Triomftocht
12 Wapenstilstand – Vrede – Verdrag – Verbond
13 Onderwerping

IX De zeevaart
1 Enige termen
2 Scheepvaart – Schipbreuk – Landing
3 Zeeslag

TWEEDE AFDELING

I De geest en zijn vermogens
1 Geest – Talent – Verstand
2 Voorstelling – Verbeelding – Gedachte – Begrip
3 Mening – Vooroordeel – Vermoeden
4 Waarheid – Dwaling
5 Keus – Twijfel – Bezwaar
6 Weten – Zekerheid – Overtuiging
7 Plan – Raad – Overleg
8 Besluit – Voornemen
9 Inzicht – Doel – Vertraging – Uitstel
10 Geheugen – Aandenken – Herinnering – Vergeten
11 Theorie – Praktijk – Ervaring

II Taal en schrift
1 Taal – Spraakgebruik – Vertaling – Grammatica
2 Volzin – Periode – Woord – Spreekwoord – Lettergreep – Letter
3 Schrift – Schrijver – Boek
4 De brief

III Gemoed en hart
1 Emotie in het algemeen – Stemming
2 Vreugde – Verdriet
3 Zorg – Onbezorgdheid – Tevredenheid – Rouw
4 Vrees – Schrik – Angst
5 Moed – Moedeloosheid – Lafheid – Trots – Overmoed – Arrogantie
6 Tegenwoordigheid van geest – Gelijkmoedigheid – Vastberadenheid – Vertwijfeling
7 Hoop – Verwachting
8 Medelijden – Toegeeflijkheid – Vergiffenis – Gevoelloosheid – Wreedheid
9 Liefde – Verlangen – Bewondering – Enthousiasme
10 Geloof – Geloofwaardigheid – Vertrouwen – Trouw – Belofte – Borgstelling – Bescherming
11 Achterdocht – Verdenking – Vermoeden – Voorgevoel
12 Haat – Nijd – Afgunst
13 Ontevredenheid – Wraak – Woede

IV Deugd en gebreken
1 Deugd – Moraal
2 Gebrek – Ondeugd – Misdaad
3 Begeerte – Hartstocht – Zelfbeheersing
4 Onrecht – Belediging – Smaad – Aanstoot
5 Geweld – Hinderlaag – Bedreiging
6 Schijn – Huichelarij – List – Leugen – Spot
7 Plicht – Belangstelling
8 Rede – Geweten
9 Maat – Maatstaf – Grens – Gematigdheid – Middenweg
10 Zeden – Zedeloosheid – Zedenbederf – Beginselen – Karakter

V Godsdienst en eredienst
1 God – Godsverering
2 Godsdienst – Godsdienstige bezwaren – Eed
3 Geloof – Ongeloof – Bijgeloof
4 Gebed – Gelofte
5 Offers – Feesten
6 Orakel – Wondertekens – Toekomstvoorspelling – Voorteken

DERDE AFDELING

I Wetenschap – Kunst
1 Wetenschap in het algemeen – Letterkunde
2 Geleerdheid – Kennis
3 Vorming – Ontwikkeling – Beschaving
4 Opvoeding – Onderwijs – School – Aanleg – Beroep
5 Voorbeeld – Voorschrift
6 Filosofie
7 Onderdelen van de filosofie
8 Stelsel – Methode – Beginsel
9 Geslacht – Soort – Bepaling – Orde – Verband
10 Bewijs – Weerlegging
11 Besluit – Aanname – Conclusie
12 Uiteenzetting – Discussie – Strijdvraag
13 Overeenstemming – Overeenkomst – Consequentie – Tegenspraak
14 Afzonderlijke wetenschappen (Geschiedenis – Mythologie – Chronologie – Aardrijkskunde – Wiskunde – Natuurkunde – Sterrenkunde)
15 Volmaaktheid – Ideaal – Kunst in het algemeen
16 Dichtkunst – Muziek – Schilderkunst – Beeldhouwkunst
17 Toneel – Theater – Spelen

II Retorica en stijlleer
1 De redevoering in het algemeen
2 Stijl – Behandeling – Uitdrukking
3 Voordracht – Stem
4 Stof – Onderwerp
5 Vraag – Antwoord
6 Grap – Geestigheid – Vrolijkheid – Ernst

III De staat
1 Staatsinrichting – Bestuur – Politiek
2 Burgerrecht – Stand
3 Aanzien – (Ere)ambten – Toppositie
4 Vergaderingen – Stemming
5 Wet – Wetsvoorstel
6 Volksgunst – Invloed – (Im)populariteit
7 Partij – Neutraliteit – Aristocratie – Democratie
8 Demagogie – Revolutie – Opstand – Anarchie
9 Vogelvrijverklaring – Verbeurdverklaring – Verbanning – Amnestie
10 Heerschappij – Alleenheerschappij – Koningschap
11 Slavernij – Vrijheid
12 Belastingen – Koloniën – Werkterrein – Provincies
13 Magistraten
a Competitie – Verkiezing
b Afzonderlijke magistraten
14 Senaat

IV Recht en justitie
1 Recht en justitie in het algemeen
2 Gerechtelijk onderzoek – Getuigen – Foltering
3 Rechtszaak – Proces – Verdediging
4 Aanklacht – Vonnis
5 Schuld
6 Straf – Straffeloosheid

APPENDIX I
Praktische uitdrukkingen

APPENDIX II
Spreekwoorden en gezegden

naar boven

Voorwoord 2017

Es ist eine nicht zu leugnende Thatsache, daß, während auf den Gymnasien grammatische Sicherheit mit allem Eifer und zwar mit vollem Rechte erstrebt und auch wohl erzielt wird, die Fertigkeit im freien Gebrauch der Sprache hiermit nicht immer gleichen Schritt gehalten hatt. Dies findet seine Erklärung darin, daß unter einer einseitigen Verfolgung rein formaler Gesichtspunkte die Sprache selbst in ihren Ausdrücken und Wendungen nur zu leicht vernachlässigt wird. Es genügt aber keineswegs den Schüler bloß grammatisch und stilistisch zu bilden, es muß auch zugleich methodisch darauf hingearbeitet werden, daß er das Sprachmaterial selbst bis zu einem gewissen Grade wenigstens beherrschen lernt. Aldus Carl Meissner in het voorwoord bij de eerste uitgave (1878) van zijn Lateinische Phraseologie¹

Dat inmiddels de bedrevenheid in het levend gebruik van het Latijn in ons land nagenoeg geheel teloor is gegaan, valt evenmin te ontkennen. Het onderwijs aan onze scholen is gereduceerd tot het aanleren van een aantal taalregels en een zeer beperkte woordenschat, die uitsluitend gericht zijn op het vertalen met behulp van een woordenboek en aantekeningen waarvan de omvang de te vertalen tekst vaak overstijgt. De opleiding aan onze universiteiten heeft daarmee gelijke tred gehouden. Niet iedereen is even gelukkig met deze ontwikkeling: velen willen niet alleen de regels, maar ook de taal zelf leren en daardoor hun taal- en leesvaardigheid verbeteren. Wij hebben daarom gemeend dat de tijd rijp is om deze collectie voor hedendaagse volwassen gebruikers nieuw leven in te blazen.

Met de Ausdrücken und Wendungen waarvan Meissners werk een verzameling is (ongeveer 5.500 frasen), worden de vaste woordcombinaties en zegswijzen bedoeld, de zogenaamde iuncturae et locutiones, de idiotismata, het idioom, het taaleigen, zoals elke taal die bezit. Ze zijn onontbeerlijk voor wie in het Latijn schrijft of de taal viva voce wil gebruiken, maar verhogen ook in niet geringe mate de leesvaardigheid, omdat niet steeds weer alles hoeft te worden opgezocht.

De collectie die destijds in verschillende talen² is vertaald, beleefde in Duitsland zes herdrukken, waarvan de laatste in 1900. Als gevolg van de voortschrijdende invoering in Europa van de in Duitsland ontstane Formale Bildung als nieuwe onderwijsmethode, waarbij de band met de levende taal definitief werd doorgesneden, is de verzameling nadien in onbruik geraakt, hoewel in 1942 in Frankrijk nog een herdruk van de Franse uitgave uit 1911³ is verschenen. In Amerika, waar andere onderwijsopvattingen gelden, wordt de Engelse versie uit 1894 nog steeds ongewijzigd gepubliceerd⁴. In Duitsland zelf, waar het vertalen van Duitse teksten in het Latijn tot de universitaire examenstof behoort, heeft Christina Meckelnborg in 2004 een gemoderniseerde versie samengesteld⁵. Daarin werden echter, in overeenstemming met de Duitse exameneisen, alle niet-Caesariaanse en niet-Ciceroniaanse items geschrapt, die echter een niet onaanzienlijk deel van het oorspronkelijke werk uitmaken. Daartegenover staat dat vele nieuwe uitdrukkingen uit de werken van Caesar en Cicero zijn opgenomen. Van deze, op zichzelf waardevolle maar voor een ander doel samengestelde, collectie is in 2015 een zesde druk verschenen.

Wij zijn uitgegaan van de tweede (en laatste) druk van de Nederlandse uitgave (1893)⁶ en hebben de indeling in aandachtsvelden daarvan ongewijzigd gelaten: elke indeling is arbitrair en de hier gevolgde heeft in de praktijk in elk geval haar bestaansrecht bewezen.

Aan onze uitgave zijn toegevoegd de aanvullingen van Charles Pascal uit de Franse editie van 1911. Daaruit zijn tevens de door hem aangebrachte vindplaatsen overgenomen, gecontroleerd en zo nodig aangevuld en/of verbeterd. Ten slotte is uit deze uitgave ook de verzameling Proverbes et Expressions proverbiales in zijn geheel ongewijzigd geadopteerd en als appendix toegevoegd: de door Pascal gemaakte keuze onderscheidt zich namelijk hierin van vele soortgelijke selecties dat het hier geboden materiaal niet alleen spreekwoorden en gezegden bevat die door de Romeinen zelf werden gebruikt, maar ook hoe ze deze gebruikten. In totaal omvat het corpus nu ruim 6.000 items.

Nog steeds geldt wat in het voorwoord van de eerste Nederlandse druk (1887)⁷ is vermeld: Het hoofddoel dezer Phraseologie is niet den leerling de Latijnsche vertaling van gewone Nederlandsche zegswijzen in handen te geven, ook niet den juisten zin der Latijnsche uitdrukkingen in goed Hollandsch te vertalen, maar alleen hem aan te wijzen welke woorden in het Latijn met elkaar mogen verbonden worden. Daarom werd eerst eene keus gedaan uit de classieke Latijnsche schrijvers, en daarna aan de moedertaal gedacht. In overeenstemming hiermee hebben wij in het corpus de Latijnse items voorop geplaatst, zoals ook in de oorspronkelijke Duitse en alle overige buitenlandse edities. Van alle items zijn, rekening houdend met de oorspronkelijke Latijnse context, nieuwe vertalingen gemaakt.

Omdat dit werk in de eerste plaats als e-book wordt gepubliceerd, hebben wij registers overbodig gevonden: elk Latijns of Nederlands woord kan hierin met de gewone zoekfunctie snel worden opgezocht.

De auteurs houden zich gaarne aanbevolen voor elke op- of aanmerking.

Amsterdam – Tilburg, november 2017

Thomas M. Bervoets
Leo Nellissen

Noten

1. Carl Meissner, Lateinische Phraseologie, fūr den Schulgebrauch bearbeitet, B.G. Teubner, Leipzig, 1878. Terug naar de tekst
2. Frans (1885), Italiaans (1887), Tsjechisch (1893), Engels (1894). Terug naar de tekst
3. C. Meissner, Phraséologie latine, traduite d’allemand et augmentée de l’indication de la source des passages citées et d’une liste des proverbes latins par Charles Pascal, cinquième édition, Librairie C. Klincksieck, Parijs, 1911 (1942). Terug naar de tekst
4. C. Meissner, Latin Phrase Book, translated into English from the sixth German edition with the addition of supplementary phrases and references by H. W. Auden, MacMillan and Co., London and New York, 1894. Terug naar de tekst
5. Carl Meissner, Christina Meckelnborg, Lateinische Phraseologie, Wissenschäftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 2004. Terug naar de tekst
6. K. Meissner, Latijnsche phraseologie, naar de zesde Duitsche uitgave omgewerkt voor Gymnasiën, tweede verbeterde druk, Wed. J.R. van Rossum, Utrecht, 1893. Terug naar de tekst
7. K. Meissner, Latijnsche phraseologie, naar de vierde Duitsche uitgave omgewerkt voor Gymnasiën, Wed. J.R. van Rossum, Utrecht, 1887. Terug naar de tekst

naar boven

Mochten er onverhoopt rechten overtreden worden op/door/met deze site, stuur dan even een mailtje zodat de plooien recht kunnen worden gestreken. Vragen en opmerkingen zijn welkom.

Leo Nellissen

Deze pagina maakt deel uit van www.STILUS.nl