Hipparchus

Hipparchus (Ἵππαρχος), griekse eigennaam. Het bekendst zijn:

(1) Hipparchus van Athene (6e eeuw vC), tweede zoon van de tiran Pisistratus, jongere broer van Hippias, met wie hij van 528/527 tot 514 vC de regering deelde. In 514 werd vermoord door Harmodius en Aristogiton.

Op deze stamnos uit 470 vC wordt afgebeeld hoe Hipparchus door Harmodius en Aristogiton wordt vermoord. (M.v.Wagner Museum Würzburg)

(2) Hipparchus van Nicaea (ca. 190 tot ca. 125 vC), griekse geograaf en beroemd sterrenkundige, grondlegger van de systematische astronomie. De werken van H., die hoofdzakelijk op Rhodus, maar vermoedelijk ook in Alexandrië werkzaam was, zijn verloren gegaan op één jeugdwerk - een commentaar op het astronomische leerdicht van Aratus - en een aantal fragmenten na. In de geografie bepleitte H. het gebruik van astronomische observaties bij de kartografie. Over zijn astronomische theorieën zijn we betrekkelijk goed ingelicht door Ptolemaeus, in wiens Almagest H. voortleeft. De bewegingen van zon, maan en planeten beschreef H. in een geocentrisch stelsel met epicyciische en excentrische banen; hij stelde een catalogus van 850 sterren samen, waarvan hij de coördinaten aangaf. H. ontdekte ook de precessie van de nachteveningspunten, preciseerde de lengte van het zonnejaar (365 dagen, 5 uur, 55 minuten en 12 seconden; 6 minuten en 26 seconden te lang) en de gemiddelde synodische omlooptijd van de maan (29 dagen, 12 uur, 44 minuten, 2 1/2 seconden; slechts 1 seconde te kort) en verbeterde Aristarchus' schattingen van de afstanden tussen aarde, maan en zon. Hij maakte een systematisch gebruik van de z.g. koordenrekening, een vorm van trigonometrie, waartoe hij een koordentafel vaststelde.

Lit. Fragmenten: C. Manitius, Hipparchi in Arati et Eudoxi Phaenomena commentariorum libri tres (Leipzig 1894; met duitse vertaling). D. R. Dicks, The Geographical Fragments of H. (London 1960; met engelse vertaling). - A. Rehm (PRE 8, 1666-1681). [Nuchelmans]