Libanius

Libanius (Λιβάνιος) van Antiochië (314-ca. 393), griekse geleerde en redenaar, voornaamste vertegenwoordiger van de laatste periode van de tweede sofistiek. L. stamde uit een aanzienlijke heidense familie en kreeg ondanks de vroege dood van zijn vader een uitstekende opvoeding, waarbij hij zich met grote ijver toelegde op de lectuur van de klassieke auteurs. Van 336 tot 340 studeerde hij in Athene. De eigen school die hij na een grote reis in 340 of 341 in Constantinopel, de hoofdstad van het oostromeinse rijk, opende, moest hij door het optreden van afgunstige concurrenten gedwongen naar Nicomedia overplaatsen, waar hij, naar zijn eigen zeggen, de lentebloei van zijn leven beleefde. Keizer Constantius II riep L. terug naar Constantinopel en bood hem een leerstoel in Athene aan. L. weigerde, maar nam in 354 wel een benoeming aan in zijn vaderstad, waar hij de rest van zijn leven in hoog aanzien stond als leraar, politiek adviseur en leider van het culturele leven. Vrijwel geheel zijn leven werd L. geplaagd door een zwakke gezondheid, die het gevolg was van het feit dat hij op 20-jarige leeftijd door de bliksem getroffen was.

De zeer omvangrijke literaire nalatenschap van L. omvat, voor zover ze bewaard gebleven is (veel is ook verloren gegaan):

1. 64 redevoeringen over de meest uiteenlopende onderwerpen, waarvan vele slechts naar de vorm redevoeringen, in feite verzoekschriften, bezwaarschriften, politieke pamfletten e.d. zijn, niet zelden gericht aan de keizer en hoge ambtenaren. Interessant zijn vooral een uitvoerige autobiografie (nr. 1), een lofrede op Antiochië (nr. 11) en een lijkrede op de in 363 gesneuvelde keizer Iulianus (nr. 17), met wie L. sinds zijn studietijd goed bevriend was, voor wie hij grote bewondering koesterde en die hij steunde bij zijn streven om het oude heidendom nieuw leven in te blazen.

2. 51, echter niet alle authentieke, school- en modelredevoeringen (μελέται; declamatio) over historische, mythologische en ethische onderwerpen. Bijzondere aandacht verdient zijn Ἀπολογία Σωκράτους (nr. 1), waarin de argumentatie van Polycrates' aanklacht van Socrates wordt weerlegd.

3. 143 progymnasmata, stijloefeningen van beschrijvingen, verhalen, betogen enz.

4. Korte samenvattingen (hypothesis) van de redevoeringen van Demosthenes met een inleidende korte biografie van de redenaar.

5. Een collectie van 1544 brieven uit de jaren 350, 365 en 387-393; onder zijn correspondenten bevinden zich vrijwel alle belangrijke personen uit de tweede helft van de 4e eeuw en daardoor verschaffen deze brieven ons een helder en boeiend inzicht in het politieke, maatschappelijke en culturele leven van die dagen.

De invloed van L. is zeer groot geweest, zowel in zijn eigen tijd als in de byzantijnse middeleeuwen en tijdens de renaissance. Zijn voornaamste leerlingen waren de christenen Theodorus van Mopsuestia, Basilius de Grote, Gregorius van Nazianze en Johannes Chrysostomus; laatstgenoemde zou hij graag als zijn opvolger hebben gezien, 'als de christenen hem niet hadden geroofd'. Door zijn bewonderaars werd L. de 'kleine Demosthenes' genoemd. Hij streefde naar grote zuiverheid van taal en wist die ook te bereiken; zijn modellen waren alle grote attische en atticistische auteurs, met name Demosthenes en Aelius Aristides. De meeste van zijn geschriften munten echter, behalve door verzorgd taalgebruik, ook uit door een eerlijke en warme toon, die bij de vertegenwoordigers van de tweede sofistiek bijna steeds ontbreekt L. maakt de indruk van een mild en tolerant man, die oprecht gelooft in de waarde van de griekse cultuur.


Lit. Uitgaven: laatste volledige editie: R. Foerster/E. Richtsteig, Libanii opera 1-12 (Leipzig 1903-1927 = Hildesheim 1963). Met engelse vertaling: A. F. Norman, L., Autobiography (Oxford 1965). Id., L., Selected Works 1 (Loeb Class. Libr., London 1969). Duitse vertaling: P. Wolf, L., Autobiographische Schriften (Zürich 1967). Met franse vertaling en commentaar: L. Harmand, L., Discours sur les patronages (Paris 1955). Uitgave met franse vertaling: J. Martin/P. Petit, Libanios. Autobiographie (Paris 1979). Met nederlandse vertaling en commentaar: H. F. Bouchery, Themistius in Libanius' brieven (Antwerpen 1936). - R. Foerster/K. Münscher (PRE 12, 2485-2551). GGL 2, 987-1000. - H. Markowski, De Libanio Socratis defensore (Diss. Breslau 1910). L. Petit, L. et la vie municipale à Antioche au IVe siècle (Paris 1956). Id., Les étudiants de L. (ib. 1956). A. Festugière, Antioche païenne et chrétienne. L., Chrysostome et les moines de Syrie (ib. 1957). [Nuchelmans]


Lijst van Namen