Sol (Zon) was als Sol Indiges de
inheemse zonnegodheid van Rome en Italië, doorgaans vermeld
samen met de maangodin Luna. Zijn cultus,
volgens Varro van sabijnse herkomst, was
ongetwijfeld oud: Sol werd bijzonder vereerd door de
gens Aurelia, die aan hem haar naam ontleende
(sabijns ausel = sol); hij had een heiligdom op de
Quirinalis en, met Luna, in de Circus Maximus (een
verband tussen de zonnegod op het vierspan en de
circusspelen staat wel vast); de kalenders
vermelden van oudsher Sol-feesten op 8/9 en 28
augustus, alsmede op 11 december. Populair of
belangrijk werd Sol Indiges echter nooit, ook niet toen
Augustus de aandacht ervoor vernieuwde. Hij werd
zelfs spoorloos zodra vanaf de 2e eeuw nC de
oosterse zonnegod (Helius)
zich in het rijk een plaats verwierf, als de perzische lichtgod
Mithras
en vooral als de syrische Sol Invictus Elagabal,
officieel gepropageerd door keizer
Heliogabalus
(218-222) en tot opperste staatsgod verheven door
keizer Aurelianus; de tempel werd ingewijd op
25 december 274. Sol Invictus, in politiek-religieus
opzicht het symbool en de waarborg van de
onoverwinnelijke keizerlijke macht en
filosofisch-religieus gezien de belichaming van de
laathellenistische monotheïstische godheid, werd met de
opgang van het christendom van zijn plaats verdreven
door Christus als Sol Iustitiae: het treffendste
bewijs hiervoor is dat van de tweede helft van de
4e eeuw de Natalis-dag van Sol Invictus werd
gekerstend in het Kerstfeest.
Lit. F. Richter (Roscher 4, 1137-1152). G. Roeder (Roscher
4, 1155-1210). A. Marbach (PRE 3A, 901-913). B. M.
Felletti Maj (EAA 7, 398-400). - H. Usener, Sol Invictus
(Rheinisches Museum 60, 1905, 465-491 = Das Weihnachtsfest,
Bonn ²1911, 348-378). G. Wissowa, Religion
und Kultus der Römer² (München 1912) 315-317, 363-368.
F. J. Dölger, Sol salutis² (Münster 1925) 336-410. C. Koch,
Gestirnverehrung im alten Italien. Sol Indiges und der
Kreis der Di Indigetes (Frankfurt a.M. 1933). F. J. Dölger,
Die Sonne der Gerechtigkeit und der Schwarze (Münster
1918, ²1971) 83-124. G.H. Halsberghe, The Cult of Sol
Invictus (Leiden 1972), Id. Het rijk van de zonnegod. De
eredienst van Sol invictus (Antwerpen/Utrecht 1972).
[Sanders]