Sol

muntSol (Zon) was als Sol Indiges de inheemse zonnegodheid van Rome en Italië, doorgaans vermeld samen met de maangodin Luna. Zijn cultus, volgens Varro van sabijnse herkomst, was ongetwijfeld oud: Sol werd bijzonder vereerd door de gens Aurelia, die aan hem haar naam ontleende (sabijns ausel = sol); hij had een heiligdom op de Quirinalis en, met Luna, in de Circus Maximus (een verband tussen de zonnegod op het vierspan en de circusspelen staat wel vast); de kalenders vermelden van oudsher Sol-feesten op 8/9 en 28 augustus, alsmede op 11 december. Populair of belangrijk werd Sol Indiges echter nooit, ook niet toen Augustus de aandacht ervoor vernieuwde. Hij werd zelfs spoorloos zodra vanaf de 2e eeuw nC de oosterse zonnegod (Helius) zich in het rijk een plaats verwierf, als de perzische lichtgod Mithras en vooral als de syrische Sol Invictus Elagabal, officieel gepropageerd door keizer Heliogabalus (218-222) en tot opperste staatsgod verheven door keizer Aurelianus; de tempel werd ingewijd op 25 december 274. Sol Invictus, in politiek-religieus opzicht het symbool en de waarborg van de onoverwinnelijke keizerlijke macht en filosofisch-religieus gezien de belichaming van de laathellenistische monotheïstische godheid, werd met de opgang van het christendom van zijn plaats verdreven door Christus als Sol Iustitiae: het treffendste bewijs hiervoor is dat van de tweede helft van de 4e eeuw de Natalis-dag van Sol Invictus werd gekerstend in het Kerstfeest.


Lit. F. Richter (Roscher 4, 1137-1152). G. Roeder (Roscher 4, 1155-1210). A. Marbach (PRE 3A, 901-913). B. M. Felletti Maj (EAA 7, 398-400). - H. Usener, Sol Invictus (Rheinisches Museum 60, 1905, 465-491 = Das Weihnachtsfest, Bonn ²1911, 348-378). G. Wissowa, Religion und Kultus der Römer² (München 1912) 315-317, 363-368. F. J. Dölger, Sol salutis² (Münster 1925) 336-410. C. Koch, Gestirnverehrung im alten Italien. Sol Indiges und der Kreis der Di Indigetes (Frankfurt a.M. 1933). F. J. Dölger, Die Sonne der Gerechtigkeit und der Schwarze (Münster 1918, ²1971) 83-124. G.H. Halsberghe, The Cult of Sol Invictus (Leiden 1972), Id. Het rijk van de zonnegod. De eredienst van Sol invictus (Antwerpen/Utrecht 1972). [Sanders]


Lijst van Namen