Toprakkale
Toprakkale, huidige naam van het oude Rusahenele,
dat waarschijnlijk omstreeks 680 vC door koning
Rusa II als nieuwe hoofdstad van Urartu gesticht
werd op een steile rotskam van 60 x 400 m, 8 km
ten noordoosten van Van (Tuspae). Aan de zuidoostpunt
leidde een uit de rots gehouwen wenteltrap
naar een eveneens uit de rots gehouwen bassin, dat
evoed werd door een kanaal dat drinkwater uit een
ron op 1,5 km afstand aanvoerde. Van het kunstmatige
'meer van Rusa' 40 km ten oosten van Van
leidde Rusa II irrigatiewater langs een nog in gebruik
zijnd kanaal naar de omliggende wijngaarden,
boomgaarden en korenvelden.
Op de top van de citadel stonden magazijnen, een archief en een tempel voor de hoofdgod Haldi. Laatstgenoemde werd 1880-1881 door. Rassam en 1898-1899 nog eens door Lehmann-Haupt opgegraven, waarbij echter een aantal belangrijke vondsten via de sluikhandel in verschillende musea en particuliere collecties belandde. De tempel zelf vormde een vierkant van 14 x 14 m met uitspringende hoeken, gebouwd uit kleitichels op een 0,5 m hoge onderbouw. Deze stond weer op een met mozaïek geplaveid terras, waarvan de zijmuren in bossage-techniek waren uitgevoerd. Een stenen altaar had de vorm van een sleutelgat. Een uit de rots gehouwen goot diende misschien voor afvoer van het bloed der offerdieren. Onder de hoeken van de tempel zijn onlangs bronzen, zilveren en gouden plaatjes te voorschijn gekomen.
In 1959-1960 vonden Erzen, Bilgiç en Ögün ook nog
een verbrand 'paleis' van 60 m lang, met 2 m dikke
muren tot 8 m hoogte bewaard, waarvan de benedenverdieping
rijen voorraadsvaten met hiëroglifische
inhoudsopgave bevatten. Mozaïeken bestaande
uit concentrische ringen van witte, zwarte en groene
steen en een reusachtige ijzeren speerpunt waren
naar beneden gevallen. Een wijschild van Rusa II
kwam nog bij de tempel aan het licht (twee of drie
zulke schilden van Rusa III stammen uit Rassams
opgraving). Een bronzen kandelaber met opschrift
van Rusa was al door Lehmann-Haupt gevonden;
de bronzen troon van de god Haldi, met sfinxen,
griffioenen en goden op hun dieren versierd, kan op
papier worden gereconstrueerd uit de her en der
verspreide clandestiene vondsten.
Lit. C.F. Lehman-Haupt, Armenien einst und jetzt 2,2 (Berlin 1931)
453-603. R. D. Barnett, Excavations of the British Museum at Toprak
Kale, near Van (Iraq 12, 1950, 1-43; 16,1954, 3-22). A. Erzen,
Untersuchungen in der urartäischen Stadt Taprokkale bei Van in
den Jahren 1959-1961). B. Ögün (ZDMG 111, 1962, 254-282).
[van Loon]