De Tempel van Iupiter

Het grootste heiligdom van de akropolis, waarvan de resten tusen 1924 en 1932 zijn opgegraven, is lang toegeschreven, zonder enige reden, aan Iupiter (vandaar de huidige benaming van 'tempel van Iupiter'); niettemin schijnt het waarschijnlijker dat hij aan Demeter gewijd was, de oude godin van de inwoners van Cumae.
Het heiligdom is waarschijnlijk tegen het einde van 6e eeuw v.C. opgericht; in de loop van de tijd werd het talloze keren veranderd, niet met zekerheid te reconstrueren, maar het bleef altijd de primitieve Noord-zuid oriëntatie i.p.v. oost-west. De nog zichtbare resten stammen uit de Romeinse en Byzantijnse tijd, toen de tempel werd veranderd in een basiliek, gewijd aan de martelaar S. Massimo. Men benadert het monument nu van de rechterkant, d.m.v. moderne trappen. Men bevindt zich dan op een plateau (39.60 x 24.60 m.) waarop blokken tufsteen liggen, gefundeerd in opus cementicium, Romeinse bouwwerken van de eerste keizertijd. Om het monument in zijn geheel te bekijken moet men zich naar links begeven bij de originele ingang. Men kan langs de twee zijden van het heiligdom de resten van de Romeinse tijd in opus reticulatum zien; enige delen van de ingestorte muur liggen aan de linkerkant. Als men naar het centrum van het plateau loopt, komt men in de cella, waarvan de binnenmuren voorzien zijn met halve zuilen in opus latericium, waarboven nissen waren ingemetseld. Buiten la cella, aan de zuidzijde (links achterin) zijn vier zuilen zichtbaar in opus latericium waarboven lage arcadebogen waren. Tussen enige intercolumnia kan men delen van het antieke plaveisel herkennen in opus signinum, terwijl daartussen op een regelmatige manier marmeren tegels gevoegd zijn.

Cumae, Parco Archeologico. 'Tempel van Iupiter';. Plattegrond (van een reliëf van de Soprintendenza Archeologica).

Men kan eruit afleiden dat bij het einde van de 1e eeuw v.C. de tempel een pseudo-peripterus was, omgeven door galerijen met zuilen in opus latericium die deze verdeelden in vijf schepen; men kwam binnen via de gevel aan de oostkant, langs een hoofdingang en twee zijingangen.
Met de Chistelijke cultus werd de tempel steeds meer veranderd.

Cumae, Parco Archeologico. 'Tempel van Iupiter': doopvont.

Cumae, Parco Archeologico. 'Tempel van Iupiter': Detail van de cellamuur.

Nadat de cella in laatchristelijke tijd veranderd was met de toevoeging van een altaar in metselwerk, bekleed met marmer (nu bijna helemaal verdwenen) steunend tegen de achterwand, werd in het kruis een doopvont neergezet in een cirkelvorm, bekleed met polychroom marmer. De twee zijingangen in de voorgevel werden afgesloten met grote blokken tufsteen en op de plaats daarvan ontstond links een kapel in de vorm van een absis, misschien een martyrion. Muren van dezelfde soort onderbraken de zijschepen, kleine vertrekken vormend, misschien gebruikt als kapellen, terwijl de ruimtes tussen de intercolumnia van het middenschip bezet waren door graven, waarschijnlijk voor de belangrijke leden van de gemeenschap. Andere graftombes werden gevonden binnen in de cella en bij het zuidelijke schip, waar een bekken was en een andere kleine kapel.
Op de hellingen van de heuvel bevinden zich resten van andere antieke bouwsels, gedeeltelijk overwoekerd door de vegetatie. Op het terras ten noorden van de tempel is een put, misschien uit de Romeinse tijd, met rechthoekig oppervlak (5,50 x 2,90 m.) en bekleed in cocciopestum. Onmiddellijk onder de put is een Griekse terrasmuur zichtbaar, in opus quadratum, die van Oost naar West loopt en ong. 10 m. lang is, waarschijnlijk met tredes.
Aan de westkant kan men twee muren zien in blokken tufsteen, een rechte (3,60m lang), de andere in absisvorm (3,20 m.), uit de 5e of 6e eeuw n.C. In de nabijheid vindt men, afgezien van terrasmuren die zeer vervallen zijn, delen van een gewelf uit late tijd (ca. 2,70 m. diep, 2 m. breed, max. 1,10 m. hoog) in blokken gele tufsteen en stukken latericium. Aan de zuidzijde, tenslotte, kan men enige terrasmuren zien in onregelmatige blokken gele tufsteen.
Met deze resten wordt het bezoek van de akropolis afgesloten. Men moet nu terug langs de via Sacra en de moderne trappen, totdat men aan de rechterkant de ingang van de 'Grot van de Sibylle' vindt.

---