Propylaeën

Propylaeën (τὰ Προπύλαια, latijn Propylaea, letterlijk 'De (gebouwen) vóór de poort'), in de griekse bouwkunst een monumentaal poortgebouw dat toegang geeft tot een heilig domein.

propylaeenDe P. bij uitstek zijn die aan de westzijde van de atheense Acropolis. Deze werden van 437 tot 432 vC gebouwd ter vervanging van een propylon uit de tijd van Pisistratus (6e eeuw vC); de architect was Mnesicles. Het uit pentelisch marmer opgetrokken complex, waarvan nog grote delen overeind staan resp. gerestaureerd zijn, bestaat uit een centrale partij (13 m breed, 25 m diep: het eigenlijke poortgebouw met een west- en een 1,4 m hoger gelegen oosthal) en twee vleugels, waardoor aan de westzijde een soort voorhof gevormd wordt. De middenpartij heeft drie doorgangen, waarvan de middelste langzaam oploopt zonder treden, om wagens, ruiters en offerdieren de toegang mogelijk te maken.

pinacotheekDe noordelijke vleugel is de z.g. Pinacotheek (10,75 x 9 m), aldus genoemd omdat daarin schilderingen, πίνακες, werden opgesteld; aan de zuidzijde werd slechts een klein deel van een aldaar ontworpen hal voltooid. Aan de buitenzijde van de P. domineert de dorische bouworde; in de westhal van de middenpartij wordt het cassettenplafond geschraagd door ruim 10 m hoge ionische zuilen.

torenIn de 12e eeuw werd het tot dan toe gaaf gebleven gebouw aartsbisschoppelijk paleis, later woonde er de turkse gouverneur van Athene. Op de zuidelijke vleugel verrees ca. 1400 een vierkante toren, op de middenpartij in de turkse tijd een koepel. Ca. 1650 werd een deel van de P., waarin zich toen een kruitmagazijn bevond, door blikseminslag verwoest; latere verbouwingen richtten verdere vernielingen aan. De restauratie begon in 1875, toen Schliemann de toren liet slopen, en werd voortgezet in 1909 en van 1915 tot 1917 onder leiding van Balanos.


Lit. L. Guerrini (EAA 5, 128-131 s.v. Mnesikles). M. Wegner (EAA 6, 488-492). - G. P. Stevens, The Periclean Entrance Court of the Acropolis (Hesperia 5, 1936, 443-520). H. Bervel G. Gruber/M. Hirmer, Griechische Tempel und Heiligtümer (München 1961) 175-179. [Nuchelmans]


Kaart van de Acropolis Kaart van Athene Athene Register