Patronus

Patronus heette in Rome de beschermheer van een cliens. De tussen hen bestaande band (fides) verplichtte de patronus tot sociale en zo nodig financiële en juridische bijstand aan zijn cliens, terwijl hij anderzijds respect van deze mocht verlangen, dat zich onder meer uitte in een ochtendgroet en in steun bij verkiezingen. Vrome traditie verbood beiden tegen elkaar te getuigen.

In het patronaat, dat wellicht ontstaan is uit de relatie tussen een grote boer en zijn ondergeschikten, ontwikkelden zich allerlei vormen. Een wettelijke basis had dat van een slavenbezitter t.o.v. zijn vrijgelatenen, over wie hij een zekere familiejurisdictie behield en met wie hij het familiegraf deelde. De patronus die zijn cliens in een proces rechtsbijstand verleende, al dan niet tegen een zekere vergoeding, werd ook patronus causae of forensis genoemd (vgl. advocatus).

Provincies, onderworpen volkeren en municipia aanvaardden vaak het patronaat van hun veroveraars, stichters of andere invloedrijke Romeinen; meestal was dit erfelijk. Deze patroni vertegenwoordigden te Rome de belangen van hun clientes of fungeerden als contactpersonen met de keizers; hun patronaat manifesteerde zich vaak in bouwwerken ter plaatse. Pompeius bv. was patronus van Picenum, Spanje en Azië. In de keizertijd hadden ook collegia een patronus. Een ontaarding was het als rijkelui zich voor de show met talrijke parasiterende clientes omgaven. In de late keizertijd namen machtige patroni landlieden tegen vergoeding in bescherming tegen belastinggaarders of hielpen hen bepaalde verplichtingen jegens de staat te ontduiken. De wetgeving hiertegen had weinig succes.


Lit. Th. Mommsen, Das römische Gastrecht und die römische Clientel (Römische Forschungen 1, Berlin 1864, 319-410). M. Kaser, Die Geschichte der Patronatsgewalt über Freigelassene (Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte 1938, 88-135). C. Cosentini, Studi sui liberti. Contributi allo studio della condizione giuridica dei liberti cittadini (Catania 1948). L. Harmand, Un aspect social et economique du monde romain; le patronat sur les collectivites publiques des origines au bas empire (Paris 1957). E. Badian, Foreign Clientelae (Oxford 1958). R. P. Saller, Personal Patronage under the Early Empire (Cambridge 1982). [A. J. Janssen]


Register