Umbriërs
Umbriërs (latijn Umbri, grieks 'Ombrikoi' of 'Ombroi'),
oude volksstam in Italië, naar taal en herkomst
behorend tot een van de immigratiegolven
der Italiërs,
die tegen het einde van het 2e millennium
vC vanuit het noorden of noordoosten Italië
binnendrongen. Volgens Plinius maior (Naturalis
historia 3, 14) waren de U. het oudste volk van
Italië, wat dat ook moge betekenen. De oudste
vermeldingen dateren uit de 6e (inscriptie op een kruik uit
Caere) en de 5e eeuw vC (Herodotus 1, 94; 4, 49).
Diverse tradities en overwegingen wijzen erop dat
de U., voordat de Etruriërs (van de 8e tot de 6e
eeuw vC). de Galliërs (in de 5e eeuw vC) en de
Picentes (4e eeuw vC) hun gebied tot de latere regio
Umbria (Umbrië) beperkten, het grootste deel
van Italië ten zuiden van de Po en ten noorden van
de lijn Tarquinii-Reate-Asculum bewoonden en beheersten.
Door sommigen worden deze U. uit de eerste helft van het le millennium vC geïdentificeerd met (een deel van) de dragers van de z.g. Villanova-cultuur. Men neemt gewoonlijk aan dat de bedoelde inkrimping doorgaans geen verdrijving van de U. betekende, maar onderwerping aan de nieuwe heersers, zodat op vele plaatsen buiten de regio Umbria het umbrische bevolkingselement tot in de eerste eeuwen vC sterk vertegenwoordigd geweest moet zijn. De in de 1e eeuw vC uitgestorven taal van de U., het umbrisch, is ons echter slechts uit één lange en een tiental zeer korte teksten bekend, die alle uit de regio Umbria stammen.
In hoeverre de goden die in de Tabulae Iguvinae (Umbrisch) genoemd worden - o.a. Iuppiter, Mars, Pomonus, Vesuna, Cerfus Martius, Trebus Iovius, Tefer Iovius, Tursa Iovia, Vofionus - een adequate indruk geven van het pantheon der U., is bijzonder moeilijk uit te maken, omdat andere bronnen vrijwel geheel ontbreken. Ook naar de meeste andere aspecten van leven en samenleving der U. kan men slechts gissen.
Het in de 3e eeuw inzettende en steeds sterker wordende
romaniseringsproces heeft de sporen van typische
umbrische cultuurkenmerken grotendeels uitgewist.
Lit. G. Radke (PRE Suppl. 9 1962, 1745-1827). - G. Devoto, Gli antichi Italici (Florence 1931,²1951). [Nuchelmans]