Villanova-cultuur

kaartVillanova-cultuur, het belangrijkste beschavingscomplex in Italië van de vroege ijzertijd, genoemd naar het dorpje V. ca. 10 km ten oosten van Bologna, waar in 1853 door graaf Gozzardini het eerste urnenveld van deze cultuur ontdekt werd. Sindsdien zijn talrijke getuigenissen ervan aan het licht gekomen, in een gebied dat zich uitstrekt van de Po-vlakte tot Campanië. Men onderscheidt een noordelijke en een zuidelijke variant; de eerste wordt aangetroffen in Bologna en omgeving - met een uitloper naar de Marche - en in een deel van de Po-vlakte, de tweede in Toscane en het noorden van Latium, met een uitloper naar het zuiden in de omgeving van Salerno. Het begin van de V.-c. is in de 10e eeuw vC te dateren, het einde valt samen met de etruskisering van Bologna (Bononia) en het zuidelijke deel van de Po-vlakte in de laatste decennia van de 6e eeuw vC. In de eerste periode van de V.-c. vindt vrijwel uitsluitend lijkverbranding plaats, en wel in de typische V.-urnen, die een kegelvormige onderhelft hebben en daarboven een duidelijke schouder, maar in plaats van een gewone hals een lang bovenstuk, dat naar boven steeds nauwer wordt; de vroege specimina zijn doorgaans versierd met parallelle kraspatronen, de latere met brede, diep ingedrukte meanders; als deksel dienen meestal omgekeerde kommen of (aardewerken) kopieen van sierhelmen. In de 7e en 6e eeuw vC neemt, vooral in Toscane en Latium, het aantal inhumatie-graven toe. Onze kennis van de V.-c. berust hoofdzakelijk op de rijke bijgaven die in de graven aangetroffen zijn. Karakteristiek zijn o.m. de bijlen in schopvorm, waarbij het blad onder de hechting aan de haaks gebogen steel verbreed is, en de grote variatie van geraffineerde fibulae.

De etnische en historische identificatie van de dragers der V.-c. is een van de vele moeilijke problemen van de prehistorie; het verspreidingsgebied dekt zich in grote lijnen met de gebieden waar tussen ca. 1000 en ca. 750 vC Umbriërs, Falisci en Latijnen gevestigd waren. Een speciaal probleem vormt tenslotte de relatie tussen de V.-c. en de sinds ca. 800 vC aan macht en invloed winnende Etruriërs.


Lit. R. Pittioni (PRE Suppl. 9, 1962, 292-303). B. d'Agostino (EAA 7, 1173-1182; Suppl. 1970, 922-930). -D. Randall-MacIver, Villanovans and Early Etruscans (Oxford 1924). Civiltà del Ferro. Studi pubblicati nella ricorrenza centenaria della scoperta di V. (Bologna 1960). D. Ridgway/F.R. Ridgway, Italy before the Romans. The Iron Age, orientalizing and Etruscan periods (London 1979). [Nuchelmans]


Kaart