Euagrius (Εὐάγριος) Ponticus (346-399), werd in Pontus geboren. Gregorius van Nazianze wijdde hem in Constantinopel tot diaken. Hij was een succesvol predikant, maar ging in 382 leven te midden van de monniken in de nitrische woestijn, waar Macarius de Egyptenaar zijn geestelijk leidsman werd. Zijn in het grieks geschreven werken zijn grotendeels verloren gegaan vanwege de latere veroordeling op verschillende concilies op grond van origenisme. Een aantal werken zijn in syrische, arameese of latijnse vertaling bewaard of onder die van een ander auteur overgeleverd. E. is - voor zover bekend - de eerste monnik geweest die talrijke werken schreef. Zijn ascese en mystiek zijn zeer sterk door Origenes beïnvloed. E.' invloed is aanzienlijk geweest (o.a. op Cassianus, Palladius en Maximus Confessor).
In de Antirrheticus (Ἀντιρρητικός), die in syrische
en armeense vertaling bewaard is, bespreekt E. in
8 boeken de 8 demonen die in het bijzonder de
monnik belagen (hij is de eerste getuige van de leer
van de 8 zonden; vgl. A. Vögtle, RAC 1,74-79). Van
de Monachicus (Μοναχικός), een reeks van gezegden,
bestaat het eerste deel (voor de practicus, de
actieve monnik) in een tweetal griekse versies, het
tweede deel (voor de gnosticus, de contemplatieve
monnik) is in het syrisch bewaard. Het bestaat uit
gezegden van verschillende leiders op het gebied
van het ascetisch leven. Een Monniks- en nonnenspiegel
in 50 uitspraken is in het grieks en latijn bewaard.
Het werk Gnostische problemen (Προβλήματα γνωστικά), ingedeeld in 6 boeken van honderd
uitspraken (centuria; een door E. ingevoerde vorm)
is bewaard in een syrische en armeense versie. Hierin
worden verschillende dogmatische en ascetische
kwesties besproken. Op naam van Nilus van Ancyra
waren overgeleverd E.' werken De oratione en De
malignis cogitationibus. Verder schreef E. commentaren
op de Pss en op Spr. Gedeelten daarvan zijn te
vinden in Ps.-Origenes' Selecta in Psalmos en de
resten van de op diens naam staande Spr-commentaar.
Van E. bezitten wij ook 67 brieven in het syrisch,
alsmede één brief in het grieks (nr. 8 uit de
verzameling correspondentie van Basilius).
Lit. Uitgaven: MPG 40, 1213-1286; 79, 1165-1228. H. Gressmann
(TU 39, 4b, Leipzig 1913). H. U. von Balthasar, Die
Hiera des Euagrius (Z. f. kath. Theol. 63, 1939, 86-106; 181-206:
de fragmenten van de bijbelcommentaren). J. Pegon,
Évagre le Pontique, Centuries sur la charité (Sources Chrét.
9, Paris 1945). J. Muyldermans, Evagriana syriaca. Textes inédits
du British Museum et de la Vaticane (Louvain 1952).
A. Guillaumont, Les Six Centuries des 'Képhalaia Gnostica'
d'Évagre le Pontique. Éd. critique de la version syriaque et
éd. d'une nouvelle version syriaque (Patrologia Orientalis 28,
1, Paris 1958). I. Hausherr, Les leçons d'un contemplatif. Le
traité de l'oraison d'Évagre le Pontique (Paris 1960). M. J.
Rondeau, Le commentaire sur les Psaumes d'Évagre le Pontique
(Orientalia Christiana 26, 1960, 307-348). - A. Guillaumont
(DSp 4, 1731-1744). - O. Zöckler, E. Pontikus, Seine
Stellung in der altchristlichen Literatur- und Dogmengeschichte
(München 1893). R. Melcher, Der 8. Brief des hl. Basilius,
ein Werk des E. Pontikus (Münster 1923). M. Viller, Aux
sources de la spiritualité de St. Maxime, Les oeuvres d'Évagre
le Pontique (Rev. d'Ascétique et de Mystique 11, 1930, 156-184;
239-268; 331-336). J. Muyldermans, À travers la tradition
manuscrite d'Évagre le Pontique (Louvain 1932). A. Guillaumont,
Les Képhalaia gnostica d'Évagre le Pontique et l'histoire
de l'Origénisme chez les Grecs et les Syriens (Paris
1963).
[Bartelink]