Procne

Procne (Πρόκνη), legendarische dochter van de attische koning Pandion. Deze gaf P. ten huwelijk aan zijn bondgenoot, de thracische koning Tereus, een zoon van de god Ares. Tereus werd echter verliefd op Procne's zuster Philomela, verleidde haar en sneed haar bovendien de tong uit om haar te beletten de schanddaad te verraden. Philomela bracht evenwel haar zuster op de hoogte door het gebeurde als voorstelling te borduren op een stuk stof en dit aan P. te zenden. Samen namen ze wraak op Tereus door hem bij een maaltijd het vlees van zijn eigen zoon Itys voor te zetten. Toen de koning ontdekte wat hij gegeten had, achtervolgde hij de beide zusters met een bijl, maar de goden grepen in: ze veranderden Tereus in een hop of havik, Philomela in een zwaluw en P. in een nachtegaal.

Sophocles behandelde de geschiedenis in zijn verloren gegane tragedie Tereus. In het Acropolismuseum te Athene bevindt zich een marmeren beeld van P. met Itys, dat met grote waarschijnlijkheid aan de beeldhouwer Alcamenes (5e eeuw vC) kan worden toegeschreven.

Bij de meeste romeinse dichters is Philomela de wettige echtgenote van Tereus, terwijl P. onteerd en verminkt wordt; bij hen wordt dan ook Philomela in een nachtegaal en P. in een zwaluw veranderd. Deze romeinse traditie wordt gevolgd in de renaissance- en barokliteratuur.

Lit. Ovidius, Metamorfosen 6, 424-674. O. Höfer (Roscher 3, 2344-2348). M. van der Kolf (PRE 19, 1515-1519 s.v. Philomela). G. Radke (PRRE 23, 247-252). [Nuchelmans]