Forum, markt van een romeinse stad en centrum van het politieke, juridische en economische leven. Het woord hangt vermoedelijk samen met foris (buiten); het f. van Rome lag immers buiten de drie oudste woonkernen van de stad (Palatijn, Capitool en Esquilinus). In de Leges XII Tabularum duidt f. het voorvertrek van een graf aan. Later is het elk plein voor een openbaar gebouw, ook dat bij het praetorium in een legerkamp.
In het algemeen was een f. vlak en rechthoekig, en omgeven door zuilenhallen, basilieken en andere openbare gebouwen. Aan een smalle zijde lag meestal een tempel. De ideale verhoudingen waren 3 x2 (Vitruvius 5, 1, 2). De fora waren, behalve bij feesten, onttrokken aan het verkeer. Ze werden geplaveid en voorzien van bouw- en beeldhouwwerken. De vaak (bv. te Pompeji) poortvormige toegangen lagen, omdat de fora in beginsel aangelegd werden op de kruising van cardo en decumanus, in het midden van de rechthoekszijden (agora). Vaak maakte de uitgroei van een stad meer dan een f. noodzakelijk. De bekendste fora waren die van Rome, Pompeji en Timgad.
Het woord werd vaak tot eigennaam (Forum Romanum) en ging als zodanig over op een groot aantal marktplaatsen in de provincie (bv. Forum Iulii, Fréjus). Als rechtsterm betekent f. ook 'hof' of 'jurisdictie'.
Klik op de namen voor nadere informatie:
Forum Augusti,
Boarium,
Caesaris of Iulium,
Holitorium,
Nervae of Transitorium,
Pacis of Vespasiani,
Traiani of Ulpium.
Lit. A. Schulten (PRE 7, 56-63). K. Lehmann-Hartleben
(PRE 3A, 2115-2120). H. Thédenat (Daremberg/Saglio 2, 2,
1277-1320). G. Carettoni (EAA 3, 723-726). - J. E. Wymer,
Marktplatzanlagen der Griechen und Römer mit besonderer
Berücksichtigung des römischen Forumbaues in den Provinzen
(München 1916). M. Zocca, I fori nell' urbanistica
romana (Atti del 3 convegno nazionale di storia dell' architettura,
Roma 9-13 ottobre 1938, Roma 1940, 277-289).
[A. J. Janssen]