Leda (Λήδα), legendarische dochter van de aetolische koning Thestius en Eurythemis, echtgenote van de spartaanse koning Tyndareus, moeder van Clytaemnestra, Helena en de tweelingbroers Castor en Polydeuces (Dioscuren). Van dezen golden Helena en Polydeuces algemeen als kinderen van Zeus, die in de gedaante van een zwaan L. verleid zou hebben; daarna zou L. één, volgens anderen twee eieren gelegd en uitgebroed hebben, waaruit Helena en Polydeuces te voorschijn kwamen. Een andere versie noemt de door Zeus verleide Nemesis als voortbrengster van het ei waarin Helena zich bevond; dat zou door L. gevonden en uitgebroed zijn. De schalen van het ei van L. waren een bezienswaardigheid in het heiligdom van de Leucippiden, nichten van de Dioscuren, in Sparta.

Op vazenschilderingen uit de tweede helft van de 5e eeuw vC vinden we L. dikwijls afgebeeld op het ogenblik dat ze het ei vindt. De beeldhouwkunst gaf de voorkeur aan de ontmoeting van L. met de zwaan. Een groep in het Museo Capitolino te Rome, die misschien een kopie is van een werk van Timotheus uit de 4e eeuw vC, beeldt uit hoe L., gezeten op een steen, met haar mantel de zwaan wil beschermen tegen een achtervolgende adelaar. Een groep in het Museum of Fine Arts in Boston uit de 5e eeuw vC en een te Brauron gevonden reliëf uit de 3e of 2e eeuw vC, thans in het Nationaal Museum van Athene, geven de vereniging van L. en de zwaan weer. In de keizertijd vinden we L. en de zwaan veelvuldig afgebeeld op muurschilderingen, mozaïeken, reliëfs, gemmen en lampen. Ook in de renaissance was het paar weer een geliefd thema voor schilders en beeldhouwers. De afbeelding van Leda en de zwaan linksboven staat op Loutrophoros uit ca. 350 vC (P.Getty Museum, Malibu).

Lit. H. Stoll/L. Bloch (Roscher 2, 1922-1932). S. Eitrem (PRE 12, 1116-1125). A. Giuliano (EAA 4, 524v). G. Catinella, Il mito di L. e l'uovo di Elena (Bari 1937). K. Kerényi, Die Geburt der Helena (Zürich 1945). [Nuchelmans]