Tartessus
Tartessus (Ταρτησσός), zeer oude stad in Zuid-Spanje,
die gelegen moet hebben - de juiste plaats
is nog niet ontdekt - in het mondingsgebied van de
Baetis, de huidige Guadalquivir.
Velen willen T. identificeren met de stad Tarsis
die in het OT enkele malen genoemd wordt.
T. was ouder dan het ten zuiden van de Baetis-monding
gelegen Gades (Cádiz), dat volgens de
overlevering ca. 1100 vC gesticht werd door
Pheniciërs
uit Tyrus en dat spoedig de grote rivaal van T.
werd. De legendarische rijkdom van T., dat in zijn
bloeitijd over geheel Zuid-Spanje heerste, berustte
voornamelijk op zijn monopoliepositie in de tinhandel:
de stad verhandelde het tin dat tartessische
schepen uit Galicië, Bretagne en Brittannië haalden
aan cliënten uit het gehele Middellandse-Zeegebied;
bovendien werd in het stroomgebied van de Baetis
goud en zilver gedolven.
In het begin van het le millennium vC schijnt T. onderhorig te zijn geworden aan Tyrus, maar toen dit vanaf ca. 750 vC voortdurend door de Assyriërs belaagd en belegerd werd, herkreeg T. zijn vrijheid. Ca. 650 vC belandde een van de eerste Grieken in de stad, een zekere Colaeus van Samos. Daarna dreven ook andere Grieken er handel mee, vooral uit Phocaea; koning Arganthonius van T. zou 80 jaar geregeerd hebben, met de Phocaeërs bevriend geraakt zijn en hen geholpen hebben om zich in Maenace op de spaanse zuidoostkust te vestigen.
Volgens sommige antieke bronnen stond T. ook bekend
om zijn hoge culturele niveau (wetboeken,
poëzie e.d.). Na ca. 500 vC wordt van de stad niets
meer vernomen; vermoedelijk is zij rond die tijd
verwoest door de snel machtiger wordende
Carthagers
of door de Kelten. Haar geschiedenis werd al
in de oudheid met steeds meer legenden omsponnen.
T. wordt bovendien door antieke auteurs dikwijls
met Gades verward.
Lit. Herodotus 1, 163; 4, 152 en 196. Strabo 3, 148-151. - A. Schulten (PRE 4A, 2446-2451). - Id., Tartessos. Ein Beitrag zur ältesten Geschichte des Westens (Hamburg 1922, ²1950; spaanse vertaling Barcelona 1924). U. Täckholm, Tarsis, T. und die Säulen des Herakles (in Opuscula Romana 5, Lund 1965, 143-200). S.G. Checkland, The Mines of Tharsis. Roman, French and British enterprise in Spain (London 1967). J.M. Blazquez, T. y los origenes de la colonización fenicia en Occidente (Salamanca 1968, ²1975). J. Maluquer de Motes ed., T. y sus problemas. V Symposium Internacional de Prehistoria Peninsular, Jerez de la Frontera, September 1968 (Barcelona 1969). Id., T. La ciudad sin historia (ib. 1970). N. Sureda Carrión, Las fuentes sobre T. y su relación con el sureste peninsular (ib. 1979). [Nuchelmans]