Speusippus (Σπεύσιππος), griekse wijsgeer uit de 4e eeuw vC, neef en leerling van Plato, die hij begeleidde bij diens laatste bezoek aan Syracuse, en Plato's opvolger als hoofd van de Academie.
Deze leidde hij van 347 tot 339 vC. Van zijn talrijke geschriften zijn slechts titels o.m. Ὅμοια (Overeenkomsten), Ὥροι (Definities), Διαιρέσεις (Onderverdelingen) en Περὶ ἡδονῆς (Het genot) en enkele fragmenten bewaard gebleven. Hieruit en uit antieke getuigenissen, met name van Aristoteles, die veel, voor ons overigens moeilijk te verifiëren kritiek op S. oefent, blijkt dat deze weliswaar aansloot bij het denken van de latere Plato, maar in vele opzichten ook zijn eigen weg is gegaan.
Over Speusippus' opvattingen bestaat evenwel weinig eenstemmigheid. De ideeën van Plato hebben bij hem plaats gemaakt voor getallen, die van de zintuiglijke wereld onafhankelijke intelligibele entiteiten zijn. De realiteit bestaat volgens S. uit een aantal compartimenten (getallen, grootheden, de ziel e.d.) met afzonderlijke beginselen; daarbuiten zijn er gemeenschappelijke beginselen van bepaaldheid (eenheid) en onbepaaldheid (veelheid), die alleen op analoge wijze binnen elk domein hun invloed uitoefenen. Hij scheidde, in tegenstelling tot Plato en Aristoteles, het Ene van het Goede, dat hij als het (logische) resultaat van een evolutie beschouwde.
In de ethiek, waaraan hij veel aandacht schonk, was S. van oordeel dat geluk bestaat in het leven volgens de natuur, en dat het goede het midden houdt tussen pijn en genot, die beide slecht zijn. S. interesseerde zich ook voor biologisch onderzoek, waarbij hij Plato's dialectiek gebruikte voor een classificatie van de planten- en dierenwereld.
In de collectie van
Socrates-brieven wordt nr.30, gericht aan
Philippus II van Macedonië, aan
S. toegeschreven en door velen authentiek geacht;
hierin geeft S. blijk van sterke promacedonische
gevoelens.
Lit. Fragmenten in P. Lang, De Speusippi Academici scriptis.
Accedunt fragmenta (Diss. Bonn 1911 = Frankfurt a.M.
1964). - J. Stenzel (PRE 3A, 1636-1669). W. K. Guthrie,
A History of Greek Philosophy 5 (Cambridge 1978) 457-469.
- P. Merlan, From Platonism to Neoplatonism (Den
Haag 1953, ³1968) Ch. 5. E. Bickermann/Sykutris,
Speusipps Brief au König Philipp (Berichte der Sächsischen
Akad. Wiss., Philos.-hist. Klasse 80, 3, 1927). L. Tarn, S.
of Athens. A critical study with a collection of the related
texts and commentary (Philosophia Antiqua 39, Leiden
1982).
[Nuchelmans]