Xenophanes (Ξενοφάνης) van Colophon in Ionië, griekse wijsgeer en dichter uit de archaïsche periode, geboren ca. 570 vC en op hoge leeftijd ca. 470 vC overleden te Elea in Zuid-ltalië. X. verliet zijn vaderstad ca. 545, vermoedelijk voor de invallen der Perzen, en zou zich na langdurige omzwervingen, o.m. op Sicilië, tenslotte in Elea evestigd hebben. Hij was de eerste Griek die filosofische verhandelingen in versvorm schreef; behalve van een leerdicht met de stereotiepe titel Περὶ φύσεως (De natuur) zijn enkele fragmenten van elegieën en van z.g. Σίλλοι (Schimpdichten; vgl. Timon van Phlius) bewaard gebleven. Ook historische epen zou X. geschreven hebben.
In zijn elegieën oefende X. scherpe kritiek op de
samenleving, in het bijzonder op de vermeende
ἀρετή van sport- en militaire prestaties.
Lit. Testimonia en fragmenten in H. Diels/W. Kranz, Die Fragmente
der Vorsokratiker 1 (Berlin 1951) 113-139. M. Untersteiner, Senofane.
Testimonianze e frammenti Florence 1956). E. Diehl, Anthologia
Lyrica Graeca 1 (Leipzig 1949) 63-74. Met duitse vertaling: R
Heitsch, X. Die Fragmente (München/Zürich 1983). - K. von Fritz
(PRE 9A, 1541-1562)- - C. M. Bowra, Early Greek Elegists (Cambridge
Mass. 1938) 106-135. W. Jaeger, The Theology of the Early
Greek Philosophers (Oxford 1947). A. Lumpe, Die Philosophie des
X. von Kolophon (Diss. München 1952). C.M. Bowra, Problems in
Greek Poetry (Oxford 1953) 1-37. P. Steinmetz, X.-Studien (Rheinisches
Museum 109, 1966, 13-73). K. Marinone, Lessico di Senofane
Rome 1967). W.K. Guthrie, A History of Greek Philosophy 1
Cambridge 1971) 360-402.
[Nuchelmans]