Bactrië

kaartBactrië (Βάκτρα, Βακτρία of Βακτριανή) heette in de oudheid het vruchtbare land aan weerszijden van boven- en middenloop van de Oxus (thans Amoe Daja) in Centraal Azië; het omvatte het noordelijke deel van het huidige Afghanistan en het zuidelijke deel van de vroegere Sovjet-republieken Oezbekistan en Tadzjikistan. De voornaamste steden waren de hoofdstad Bactra (oudere naam Zariaspa; thans Balch) en Drapsaka (thans Anderâb). Behalve als landbouwgebied (o.a. graan en rijst) was B. van grote betekenis als schakel in het handelsverkeer van Indië en later ook van China met het westen van Azië; via Bactra liep de grote zijdeweg.

B. is een oeroud cultuurgebied, zoals vondsten uit het stenen tijdperk bewijzen. Sinds de 8e eeuw vC werd het door iraanse stammen bewoond.

munt
Nikkelen munt van Agathocles (171-160 vC)
Van ca. 550 tot Alexander de Grote vormde het met Sogdiana een satrapie van het perzische rijk; uit deze tijd dateert de z.g. Oxus-schat in het British Museum, een grote verzameling gouden en zilveren kunstvoorwerpen, gevonden langs een zijrivier van de Oxus. Na hardnekkige tegenstand onderworpen door Alexander - die in 327 vC de bactrische prinses Roxane huwde - onderging het land een sterke hellenisering, die twee eeuwen duurde. Van 322 tot ca. 250 maakte B. deel uit van het Seleucidenrijk, vervolgens was het ruim een eeuw een autonome staat onder de heerschappij van de hellenistische dynastie der Euthydemiden, die hun gezag wisten uit te breiden tot aan de Indische Oceaan en tot ver ten oosten van de Indus. Ca. 130 vC kwam aan dit machtige rijk een einde door invallen van Saken, Scythen en Tocharen.

B. was waarschijnlijk het stamland van Zarathustra (Zoroaster) en de Avesta. De hellenisering van het land weerspiegelt zich in een interessante grieks-bactrische mengkunst, die nog eeuwen na de ondergang van de Euthydemiden heeft standgehouden en waarvan invloeden tot in de kunst van het Verre Oosten te constateren zijn.


Lit. K. V. Trever (EAA 2, 23-30). Tomaschek (PRE 2, 2804- 2813). O. M. Dalton, The Treasure of the Oxus (London 1926). K. V. Trever, Pamjatniki grekobaktrijskogo isskusstva (Monumenten van de graeco-bactrische kunst; Moskou/Leningrad 1940; met vele reproducties van stukken uit het bezit van het Ermitage-museum in Leningrad). F. Altheim, Weltgeschichte Asiens im griechischen Zeitalter 1 Halle 1947). W. W. Tarn, The Greeks in Bactria and India (Cambridge 1951). [Nuchelmans]


Kaart