Sassaniden

Sassaniden, naam van de dynastie die over Perzië regeerde van 224 tot 642 nC, als opvolgster van de dynastie der Arsaciden, die in 247 vC het z.g. parthische rijk had gesticht (Parthen) maar in de 2e eeuw nC, onder meer door troonstrijden, ernstig verzwakt was. De stichter van het 'rijk der S.' of het nieuw-perzische rijk was Ardasjir (een kleinzoon van de priester Sassan), die op 28 april 224 nC de laatste Arsacide, Artabanus V, versloeg, na zich reeds eerder van een deel van diens rijk meester te hebben gemaakt. Ardasjir en zijn opvolgers beschouwden het parthische rijk als een periode van vreemde overheersing en grepen bewust terug op de traditie van de oudperzische Achaemeniden: zij herstelden het mazdeïsme of zoroastrisme als staatsgodsdienst en versterkten het centrale koninklijk gezag tegenover de onder de Arsaciden sterk toegenomen macht van de feodale aristocratie; ook in de kunst voltrok zich een achaemenidische renaissance. De hoofdstad van het nieuwperzische rijk en residentie der S. was Ctesiphon op de linkeroever van de Tigris.

De geschiedenis van het rijk werd grotendeels bepaald door enerzijds de onophoudelijke oorlogen tegen de Romeinen (vooral in de 3e en 4e eeuw), anderzijds door de invallen van de uit Centraal-Azië opdringende Hunnen en Turken (sinds ca. 400).

De grootste macht ontplooiden de S. onder Sapor II (310-379); in die tijd strekte hun rijk zich uit van Syrië tot de Indus, van de Kaukasus tot de Perzische Golf en van de Oxus tot de Indische Oceaan. In de laatste eeuw van zijn bestaan waren Chosroës I en Chosroës II machtige vorsten. Laatstgenoemde veroverde zelfs Klein-Azië en bedreigde Constantinopel, maar hij werd teruggedreven door de oostromeinse keizer Heraclius. In 642 werd de macht der S. gebroken door de arabische overwinning in de slag bij Nihawend. De laatste Sassanide, Yazdagird III, trok steeds verder terug naar het oosten en werd in 651 door zijn eigen mensen vermoord.

Niet alle jaartallen van de hierna volgende koningenlijst staan geheel vast.

Ardasjir I224-241
Sapor I241-272
Hormisdas I272-273
Bahram I273-276
Bahram II276-293
Bahram III293
Narses293-302
Hormisdas II302-309
Sapor II310-379
Ardasjir II379-383
Sapor III383-388
Bahram IV388-399
Yazdagird I399-421
Bahram V421-439
Yazdagird II439-457
Hormisdas III457-459
Firuz (Peroz)459-484
Valasj484-488
Kavad I488-531
Chosroës I531-579
Hormisdas IV579-590
Chosroës II590-628
Kavad II628
Boran629-630
Hormisdas V630-632
Yazdagird III633-651


Lit. A. Christensen, L'Iran sous les Sassanides (Kopenhagen 1936, ²1944). K. Erdmann, Die Kunst Irans zur Zeit der S. (Berlin 1943). M. Sprengling, Third Century Iran (Chicago 1953). R. Ghirshman, Les mosaïques sassanides (Paris 1956). A. Godard, L'art de l'Iran (Paris 1962) 193-280. R. N. Frye, The Heritage of Persia (Cleveland 1963; nederlandse bewerking door J. Eykman, De erfenis der Perzen, Amsterdam z.j.). N. Pigulevskaya, Les villes de l'état iranien aux époques parthe et sassanide (Den Haag/Parijs 1963). [Nuchelmans]


Lijst van Namen