Acta, latijnse naam
voor de verordeningen en beschikkingen van overheidsorganen,
en voor de notulen van besprekingen:
(1) Acta senatus, de 'handelingen van de senaat'. De
besluiten van de senaat werden reeds vroeg schriftelijk
vastgelegd, het vervaardigen van notulen der senaatszittingen
en de publicatie daarvan in de acta
diurna werd in 59 vC door
Caesar voorgeschreven.
De publicatie werd door Augustus
weer afgeschaft,
maar het maken van de notulen bleef tot het einde
van het romeinse rijk bestaan. Ze werden geredigeerd
door een curator actorum senatus, later ab
actis senatus genoemd, en bewaard in het senaatsarchief,
waar ze door de senatoren en door geschiedschrijvers
geraadpleegd konden worden.
(2) De door Caesar
in 59 vC opgerichte dagelijks
verschijnende staatscourant heette acta urbis, acta populi
Romani of acta diurna. In de keizertijd berustte de redactie
bij een persbureau (ab actis urbis). De verspreiding
geschiedde door aanplakking, de inhoud
bestond niet alleen uit officiële berichten, maar ook
uit velerlei maatschappelijk nieuws. Een parodie van
de acta urbis is te vinden bij Petronius, Satiricon 53.
Echte resten van acta urbis bezitten we niet, de z.g.
fragmenta Dodwelliana zijn vervalsingen uit de 15e
of 16e eeuw.
(3) Acta principis. Met deze naam werden de gezamenlijke
regeringsdaden (edicta, decreta, privilegia enz.)
van een romeinse keizer aangeduid, exclusief de aan
zijn initiatief ontsproten wetten en senaatsbesluiten.
Reeds Caesar liet in 45 vC alle magistraten trouw
aan zijn acta zweren. In de keizertijd gold de jaarlijkse
ambtseed van senatoren en magistraten ook de acta
van de regerende keizer en diens voorgangers, voor
zover de acta van deze laatsten niet nietig verklaard
waren, hetgeen o.a. geschiedde bij Caligula, Nero,
Domitianus en Caracalla.
Lit. M. Fuhrmann (Der kleine Pauly 1, 54-56). - A. Stein, Die
Protokolle des romischen Senates (Praag 1904). GRL 14
(München 1927) 380-382. [Nuchelmans]
(5) Acta apostolorum apocrypha: zie Akten.
(6) Acta facientes: zie Libellatici.
(7) Acta martyrum: zie Martelaarsakten.
(8) Acta Pilati: zie Pilatus.