Bij opgravingen in 1957 kwam in Sperlonga (in de oudheid Spelunca) een uitzonderlijke plek aan het licht, waar architectuur en omgeving, zee en land en vermaak en aanbidding samenkwamen. De grot van Tiberius was een nymphaeum waar odysseïsche 'mysteriën' voor de keizer werden opgevoerd, zoals blijkt uit de opgegraven resten van opmerkelijke marmeren beeldengroepen.
![]() |
Odysseus |
De Scylla-groep stond op een centraal eilandje en de Polyphemus-groep
achterin de grot, voor de ingang van een natuurlijke zijspelonk. Aan weerszijden van
de ingang waren zitplaatsen voor de toeschouwers uitgehouwen. Een andere zijspelonk
bestond uit een cirkelvormige kamer met een kruisvormige apsis.
De centrale vijver werd overdekt door het rotsachtige grotgewelf zelf, waaraan
de architect niets had veranderd. Tijdens een ceremonie stortte van dit natuurlijke
plafond een blok steen naar beneden, dat de keizer net miste. Zijn leven werd gered
door de prefect van het praetorium, Seianus, die snel ingreep. De centrale vijver
was langs dezelfde as verbonden met een in zee gebouwde installatie, een rechthoek
van 30 m lang en met dezelfde breedte als de ronde vijver. Deze rechthoekige
dijk omsloot een tweede structuur van 16 bij 8 m, die weer uit twee gedeelten bestond:
aan de grotzijde bevond zich een vierkant eilandje waarop een portico met
'baldachino' (klein baldakijn) boven een 'meertje' uitstak; aan de andere zijde bevonden
zich vier bassins van gelijke grootte, vermoedelijk visbekkens. Deze constructies
stonden in verbinding met de zee en vormden zo een ongebruikelijk decor
voor de hofcultus. De voorstellingen vereisten waarschijnlijk mechanieken om geesten
te laten verschijnen: de zogenaamde deus ex machina. Hierbij werd gebruik gemaakt
van toortsen voor lichteffecten, kunstmatige mist, muziek en geluid. De
voorstelling symboliseerde de overwinning van het individu op zijn vijandige omgeving
en op tegenspoed, zoals belichaamd in de figuur van Odysseus. De laatste was
het summum van de held, die zijn manschappen aanvoerde, de ergste beproevingen
doorstond en succesvol streed tegen de natuurkrachten. Het mythische spektakel
symboliseerde de apotheose van de held, een proces van vergoddelijking waarmee
de keizer zich identificeerde.
Aan de hand van delen van het exemplarische theater werd de toekomst voorspeld.
De vier visbekkens aan de ingang van de grot werden gebruikt voor ichtyomantie,
de toekomstvoorspelling op basis van de kleur, de beweging en de snelheid
van de vissen. Toekomstvoorspelling speelde in Rome een belangrijke rol: auguren
(voorspellers) stelden uit de vlucht van vogels voortekenen vast (ornithomantie) en
haruspices (priesters) bestudeerden de ingewanden van geofferde dieren om de wil
van goden te vernemen (hieroscopie).