Scepticisme

Scepticisme, wijsgerige stroming die alle objectieve zekerheid inzake kennis, waarheid en waarden loochent of systematisch in twijfel trekt. Onder de sceptici (σκεπτικοί, letterlijk 'zorgvuldige beschouwers'; ook ἀπορητικοί 'twijfelzuchtigen' of ἐφεκτικοί 'oordeel-opschorters' genoemd) van de grieksromeinse oudheid, die hun kennis-theoretische reserves vooral op de onbetrouwbaarheid der zintuiglijke waarnemingen baseerden en op grond daarvan tot opschorting (ἐποχή) van alle oordelen concludeerden, zijn drie hoofdrichtingen te onderscheiden.

1. Hoewel zekere aanzetten al te vinden zijn bij Heraclitus, Socrates, Democritus en de sofisten, waren de eerste eigenlijke sceptici Pyrrho van Elis (ca. 360- ca. 270) en diens leerling Timon van Phlius; hun scepsis beoogde echter nog meer een praktische levenshouding dan een uitgewerkte filosofische doctrine.

2. Een tweede, meer leerstellig gerichte vorm van s. ontwikkelde zich in de academie van Plato, met name bij Arcesilaüs van Pitane (ca. 315-240) en Carneades van Cyrene (214-129). Dezen verzetten zich tegen de kennisleer van de stoa, maar lieten niet na methoden te ontwikkelen om in de praktijk van het leven relatief onbetrouwbare van relatief betrouwbare indrukken te onderscheiden.

3. Toen de academie in de 1e eeuw vC een dogmatischer richting insloeg, streefde Aenesidemus van Cnossus, die acht boeken Πυρρώνιοι λόγοι schreef, naar herstel van de strikte sceptische opvattingen; hij formuleerde, vermoedelijk als eerste, de bekende tien 'gronden voor de opschorting van het oordeel'.

De laatste invloedrijke antieke scepticus was Sextus Empiricus (ca. 200 nC), wiens bewaard gebleven werken een systematisch overzicht van het s. bieden en de belangrijkste bron voor onze kennis van het antieke s. vormen.


Lit. A. Goedeckemeyer, Die Geschichte des griechischen Skeptizismus (Leipzig 1905). E. Bevan, Stoics and Sceptics (Oxford 1913 = Cambridge 1959). A. Weische, Cicero und die Neue Akademie. Untersuchungen zur Entstehung und Geschichte des antiken Skeptizismus (Münster 1961). C. L. Stough, Greek Scepticism. A study in epistemology (Berkeley 1969). Zie verder de lit. bij de trefwoorden waarnaar in de tekst verwezen wordt. [Nuchelmans]


Lijst van Namen