Lysippus


beeld
Apoxyomenos
Lysippus (Λύσιππος), beroemde griekse beeldhouwer, voornamelijk bronsgieter, afkomstig uit Sicyon, waar hij een kunstschool stichtte. L. leefde van ca. 390 tot ca. 305 vC; zijn eerste dateerbare werk (ca. 368) is een thebaanse groep met o.a. Pelopidas te Delphi, zijn laatste vermoedelijk een portret van koning Seleucus (na 305 vC). Van zijn omvangrijk oeuvre, dat overal in de oude wereld, vooral over Griekenland en Klein-Azië, verspreid was - hij zou volgens een antieke bron niet minder dan 1500 beelden hebben vervaardigd -, bezitten we geen enkel origineel en kunnen maar weinig werken met zekerheid geïdentificeerd worden; er zijn ook slechts enkele door hem gesigneerde bases bewaard gebleven.

Van Lysippus' apoxyomenos, een atleet die zich met een schraapijzer of strigilis afschaaft, staat een kopie in Rome (Vaticaan); onlangs zijn van dit beeld ook een statuette in Fiesole en een repliek in spiegelbeeld te Rome gepubliceerd. Van het grote wijgeschenk van de Thessaliër Daochus te Delphi (afb. 35, nr. 40), waarschijnlijk een kopie van eenzelfde groep in Pharsalus, waar zijn signatuur is gevonden, zijn enkele bewaard gebleven beelden op stilistische gronden aan L. toegeschreven. Deze figuren laten een wijziging in de sinds Polycletus vastgestelde canon zien. Vergeleken met het klassieke schoonheidsideaal idealiseert L. de menselijke figuur meer: het hoofd is klein in verhouding tot het lichaam, dat slank wordt weergegeven.

De Zeus-kolos in Tarente heeft men aan de hand van bronsjes en van tarentijnse terracotta's willen reconstrueren, doch aan de juistheid van deze reconstructie wordt getwijfeld. Van Lysippus' Eros in Thespiae, die door keizer Nero naar Rome werd gevoerd, waar hij bij een brand verloren ging, zijn talrijke replieken bewaard (de mooiste in het British Museum en in het Capitolijns Museum); ook van enkele van zijn Heracles-typen bestaan er kopieën, o.a. de op zijn knots steunende Heracles Farnese en de op een tafel gezeten Heracles Epitrapezius.

Vooral Alexander de Grote werd vele malen door L. uitgebeeld, wat leidde tot de in de oudheid gangbare opvatting dat Alexander alleen door L. wilde worden gebeeldhouwd. Van de vele portretten die L. volgens de antieke schrijvers zou hebben gemaakt, zijn bustes van Socrates, Aristoteles en Seleucus aan hem toegeschreven. Tenslotte vervaardigde L. vele standbeelden van atleten.


Lit. G. Lippold (PRE 14, 46-64). A. Giuliano/S. Ferri (EAA 4, 654-660). - G. Lippold, Die griechische Plastik (München 1950) 276-286. Ch. Picard, Manuel d'archéologie grecque. La sculpture 4, 2 (Paris 1963). W. Fuchs, Die Skulptur der Griechen (München 1969).
F. P. Johnson, Lysippos (Durham N.C. 1927 = 1968). A. von Salis, Löwenkampfbilder des Lysipp (112. Berliner Winckelmannsprogramm, Berlin 1956). J. Dörig, Lysipps letztes Werk (Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts 72, 1957, 1943). Id., Lysipps Zeuskoloss (ib. 79, 1964, 257-278). E. di Filippo, Una replica della testa dell'Eros con l'arco di Lisippo nel Museo del Liviano. Studio storico-critico (Atti Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti 123, 1964-1965, 527-584). A. Linfert, Von Polyklet zu Lysipp (Diss. Freiburg i. Br., Giessen 1966). E. von Schwarzenberg, Der lysippische Alexander (Bonner Jahrbücher 167, 1967, 58-118). T. Dohrn, Die Marmorstandbilder des Daochos-Weihgeschenkes in Delphi (Antike Plastik 8, 1968, 33-52). H. Döhl, Der Eros von Lysipp (Berlin 1968). [J. A. de Waele]


Lijst van Namen