Agricola, romeins cognomen, in gebruik bij verschillende gentes. Onder deze naam staat vooral bekend de generaal Gnaeus Iulius Agricola, geboren op 13 juni 40 nC te Forum Iulii (thans Fréjus) en opgevoed te Massilia. In 61 begaf hij zich naar Rome om een ambtelijke loopbaan te volgen: in 64 was A. quaestor in Asia, in 66 tribunus plebis, in 68 praetor. In 70 koos hij partij voor Vespasianus en kreeg in Britannia het bevel over de legio XX Valeria Victrix. Drie jaar later werd hij te Rome opgenomen in het patriciaat; van 74 tot 76 was hij stadhouder van Aquitania, in 77 consul suffectus. In dat jaar gaf hij zijn dochter ten huwelijk aan Tacitus, zijn latere biograaf.
Van ca. 77 tot 84 breidde A. als stadhouder van Britannia het romeinse gebied aldaar in zeven veldtochten sterk uit naar het noorden; zijn vloot zeilde om Britannia heen, waardoor bewezen werd dat het een eiland was. Ondanks zijn overwinningen bij de mons Graupius in de Schotse Hooglanden en Bodotria (thans Firth of Forth) werd A. door keizer Domitianus teruggeroepen, zodat Caledonia vrij bleef. Te Rome ontving hij de ornamenta triumphalia en een standbeeld, maar leidde verder een teruggetrokken leven tot zijn dood op 23 augustus 93.
Lit. De voornaamste bron is Tacitus' biografie De vita et
moribus Cn. Iulii Agricolae, gepubliceerd in 98. - I. A.
Richmond, Cn. Iulius Agricola (JRS 34, 1944, 34-45). A. R. Burn,
Agricola and the Roman Britain (1953). R. Syme, Tacitus
(Oxford 1958). [Storms]