Massilia

Massilia, latijnse naam van de griekse kolonie Μασσαλία, het tegenwoordige Marseille. M. lag ca. 40 km ten oosten van de Rhônedelta, op glooiend terrein aan de baai Lacydon, en was voor driekwart door de zee omgeven. De griekse stad werd ca. 600 vC door kolonisten uit het kleinaziatische Phocaea gesticht in het gebied van de ligurische Salluvii. Om de veiligheid van de handelswegen te verzekeren en uit Spanje de aanvoer van edele metalen en tin veilig te stellen, stichtte M. in de 6e, 5e en 4e eeuw vC een groot aantal dochtersteden, o.a. Antipolis (Antibes), Nicaea (Nice), Emporiae (Ampurias) en Olbia (Hyeres).

Als aartsvijand van Carthago koos de stad tijdens de punische oorlogen de zijde van Rome en verzette zich tegen Hannibal, die haar evenwel niet aanviel.

Na de carthaagse nederlaag bij Zama (202 vC) breidde M. zijn handelscontacten sterk uit ten koste van zijn tegenstander. Met de steun van Rome beschermde het zijn machtssfeer tegen de Liguriërs en Kelten. M. onderhield een gedeelte van de via Domitia en het mocht tol heffen op de fossae Marianae, een kanaal dat de romeinse consul Marius na zijn overwinning op de Germanen had laten aanleggen ten oosten van de Rhônedelta. In de burgeroorlog koos Massilia tegen Caesar partij voor Pompeius. Het werd na een langdurig beleg in oktober 49 door Caesar ingenomen: de stad moest afstand doen van haar vloot, van de krijgskas en van een groot gedeelte van haar territorium. Later wordt M. evenwel toch nog genoemd als civitas foederata. De invloed van de griekse stad op de omwonende gallische stammen was groot en drong ver noordwaarts door. Lang behield zij de griekse taal, griekse tradities en griekse godsdienstige feesten, o.a. ter ere van Apollo Delphinius en Artemis Ephesia. M. had een oligarchische bestuursvorm. Bekende Massalioten waren de ontdekkingsreizigers Euthymenes (6e eeuw vC) en Pytheas (ca. 325 vC).

Sedert de verwoesting van het havenkwartier van Marseille in 1944 zijn een aantal gebouwen van de antieke stad gelocaliseerd: bekend is nu de ligging van het forum, van het theater, van het stadion en van de dokken. Op de acropolis lagen de tempels van Artemis en Apollo. Bij recente opgravingen (1968) zijn onder de beurs resten van de stadsmuren en van een havenaanleg met kade uit de 3e of 2e eeuw vC aan het licht gekomen.

De resten van de scheve toren bij de Oude Haven

Lit. H. Wackemagel (PRE 14, 2130-2152). F. Benoit (EAA 4, 880-883). - M. Clerc, Massalia. Histoire de Marseille dans L'antiquité 1-2 (Marseille 1927-1929). F. Villard, Marseille. La céramique grecque de Marseille (Paris 1960). F. Benoit, L'hellénisation de la Gaule méridionale (Aix-en-Provence 1965). M. Euzennat/F. Salviat, Les découvertes archéologiques de Marseille (ib. 1968). Id., Les fouilles de Marseille, mars-avril 1968 (Comptes rendus de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 1969, 144-159). [J. A. de Waele]