Atilius naam van een romeinse plebejische gens, waarvan tijdens de republiek verschillende takken op de voorgrond traden, vooral de Atilii Reguli, de Atilii Calatini en de Atilii Serrani. Het bekendst zljn:
(1) Marcus Atilius Regulus.
Deze onderwierp in 267 vC
als consul Brundisium en speelde een belangrijke rol
in de eerste punische oorlog. Voor de tweede
maal consul in 256, overwon hij met zijn collega
Lucius Manlius Vulso de carthaagse vloot in de slag
bij kaap Ecnomus, waarna beiden landden bij Clupea
ten oosten van Carthago. Toen de Carthagers ook te
land een zware nederlaag hadden geleden, scheen
het einde van de oorlog nabij: Manlius keerde naar
Rome terug, A. overwinterde in Afrika. Hij stelde
echter, toen de vijand om vrede smeekte, zulke harde
voorwaarden dat de strijd opnieuw ontbrandde.
Daarin versloeg de spartaanse huurlingencommandant
Xanthippus op een voor de Carthagers gunstig
terrein de Romeinen, van wie er slechts 2000 ontkwamen.
A. werd gevangen genomen. Om de aandacht
van dit échec af te leiden heeft de romeinse
overlevering A. tot een martelaar gemaakt: naar
Rome gezonden om te onderhandelen over vrede en
uitwisseling van krijgsgevangenen, zou A. de senaat
geadviseerd hebben de voorwaarden niet te accepteren,
vervolgens, zoals hij op erewoord beloofd had,
naar Carthago teruggekeerd zijn en daar wreed zijn
doodgemarteld.
Lit. Silius Italicus, Punica 6, 229-550. - E. Klebs (PRE 2,
2086-2094). - P. Blättler, Studien zur Regulusgeschichte
(1 945).
(2) Aulus Atilius Calatinus,
consul in 258 en 254,
dictator
in 249 en censor in 247 vC, onderscheidde zich
in de eerste punische oorlog bij de operaties op
Sicilië. Cicero rekende hem tot de beroemdste representanten
van het oude Rome.
(3) Aulus Atilius Serranus,
praetor in 192 en 173
en consul
in 170 vC, onderscheidde zich in de oorlog tegen
koning Antiochus III van Syrië
en vervulde belangrijke
diplomatieke missies, o.a. in 172 vC naar koning
Perseus van Macedonië.
(4) Atilius Fortunatianus
(4e eeuw nC), schrijver over
metriek, van wie een Ars Metrica bewaard is die veel
aan Caesius Bassus
ontleent. Het eerste deel behandelt
de algemene beginselen der metriek, het
tweede de metra van Horatius.
Lit. Uitgave: H. Keil, Grammatici Latini 6 (Leipzig 1874)
278-304.
[Nuchelmans]