Pontianus, gest. oktober 235; paus van 21 juli 230 tot 28 september 235 (als heilige vereerd).
Pontianus is de eerste paus geweest die bij zijn leven afstand heeft gedaan van het pausambt. Drie en mogelijk vijf anderen hebben na hem hetzelfde gedaan: Silverius in 537, Coelestinus V in 1294, Gregorius XII in 1415 en waarschijnlijk Johannes XVIII in 1009. Benedictus IX trad in 1045 tijdens een kerkrechtelijk nogal verward pontificaat af ten gunste van zijn peetvader, maar werd in 1047 in zijn vroegere ambt hersteld. Pontianus trad af omdat hij door de nieuwe antichristelijke keizer Maximinus de Traciër werd gedeporteerd naar de mijnen op het eiland Sardinië, dat bekendstond als het 'dodeneiland', vanwaar slechts weinigen levend terugkeerden. Pontianus wilde daarmee voorkomen dat er in de kerk van Rome een vacuüm in het leiderschap optrad. Met uitzondering van de laatste maanden was zijn pontificaat vreedzaam verlopen, omdat het nog viel onder de regering van de tolerante keizer Severus. Maar kort nadat hij in maart 235 zijn voorganger was opgevolgd, gaf de nieuwe keizer Maximinus de Traciër de tolerantiepolitiek van zijn voorganger op en begon een wrede vervolging tegen de christelijke leiders. Hij liet Pontianus en de tegenpaus Hippolytus (gest. ca. 236), de scherpe criticus van de pausen Zephyrinus en Calixtus en de duidelijke leider van een schisma in de kerk van Rome, arresteren. Beiden werden in Rome gevangengezet en daarna verbannen naar Sardinië. Volgens de vierde-eeuwse Liberiaanse Cataloog trad Pontianus op 28 september 235 af. Dat is de eerste exacte datum in de geschiedenis van de pausen. Pontianus en Hippolytus overleefden geen van beiden de weerzinwekkende behandeling en omstandigheden op Sardinië. Pontianus stierf minder dan een maand na zijn aftreden. Pontianus en Hippolytus zouden zich nog met elkaar hebben verzoend tijdens hun gevangenschap of verbanning. Hun lichamen werden in ieder geval door paus Fabianus in 236 of 237 naar Rome teruggebracht en begraven in de nieuwe pauselijke crypte in de catacombe van Calixtus aan de Via Appia. Fragmenten van de grafsteen van Pontianus, waarin zijn naam en bisschoppelijke titel in het Grieks waren uitgehakt, werden in het begin van de twintigste eeuw teruggevonden. De enige andere aangelegenheid waardoor het pontificaat van Pontianus bekend is geworden, betreft de formele goedkeuring door de kerk van Rome van de veroordeling van Origenes (gest. ca. 254), een van de eerste grote theologen in de vroege kerk.
Deze veroordeling werd in 230 of 231 uitgesproken door Demetrius, bisschop van
Alexandrië. Aangenomen wordt dat Pontianus als bisschop van Rome de Romeinse
synode heeft voorgezeten die de verbanning van Origenes uit Egypte en van zijn leerstoel
en zijn ontzetting uit het priesterambt heeft bevestigd.
Een vierde-eeuws martyrologium noemt Pontianus als de eerste Romeinse bisschop-martelaar
na Petrus. Feestdag: l3 augustus; samen met Hippolytus.