Sardes

kaartSardes (Σάρδεις, hoofdstad van Lydië, gelegen in het dal van de Hermus, op ca. 80 km van de kust. De stad kwam ten tijde van de lydische koningen (Croesus) tot grote bloei, mede door de aanwezigheid van electrum in de Pactolusbeek. Vanaf 546 vC perzisch, werd S. een van de voornaamste centra van Klein-Azië; hier begon ook de koningsweg naar Susa. In 499 vC werd de stad door de Ioniërs veroverd en verwoest, in 334 vC door Alexander de Grote veroverd. In de hellenistische periode kwam zij eerst onder de Seleuciden, iater (na 188 vC) onder Pergamum, tenslotte (133 vC) onder romeins gezag. Vooral in de romeinse keizertijd was S. zeer welvarend.


gymnasiumAmerikaanse opgravingen (1910-1914, 1922, 1958vv) hebben vele resten van de lydische, griekse en romeinse stad aan het licht gebracht. Het gymnasium, dat in 211 nC werd gebouwd, is thans grotendeels herbouwd. De synagoge uit de 3e eeuw nC, eveneens gedeeltelijk herbouwd, was bijzonder fraai met opus sectile versierd.


tempel Het belangrijkste heiligdom, een filiaal van de Artemis-tempel van Ephese, was de grote ionische tempel van 8 x 20 zuilen (98 x 44,5 m), die eveneens aan Artemis was gewijd. De oudste resten (altaar) ter plaatse dateren uit de archaïsche tijd; aan de grote tempel werd in de 3e eeuw vC begonnen. Het oorspronkelijke plan werd slechts ten dele gerealiseerd. Na door een aardbeving verwoest te zijn, werd de tempel, waarin behalve Artemis en Zeus ook Antoninus en Faustina werden vereerd, kort na 150 nC weer opgebouwd.


Lit. G. Hanfmann/D. Mitten (EAA 7, 44-47). - E. Littmann/ W. H. Buckler/H. C. Butler e.a., S. Publications of the American Society for the Excavation of Sardis (Leiden 1921-1932; 9 delen verschenen). J. G. Pedley, S. in the Age of Croesus (Oklahoma 1968). Id., Ancient Literary Sources on S. (Cambridge Mass. 1972). G. Hanfmann, A Short Guide to the Excavations of S. (New York 1962). Id., Letters from S. (Cambridge Mass. 1972). Id., On the Palace of Croesus (Festschrift F. Brommer, Mainz 1977, 145-154). R. Gusmani, Neue epichorische Schriftzeugnisse aus S. (1958-1971) (Cambridge Mass. 1974). [J. A. de Waele]


Kaart