Penelope

Penelope en Odysseus (Terracotta-reliëf uit Melos)

Penelope (Πηνελόπη, episch ook Πηνελόπεια), legendarische gemalin van Odysseus en moeder van Telemachus; doordat zij een dochter was van Tyndareüs' broer Icarius, was P. een nicht van Helena, Clytaemnestra en de Dioscuren; haar moeder was de nimf Periboea. P. is een van de hoofdfiguren van de Odyssee, waar zij geschilderd wordt als de trouwe echtgenote van Odysseus, op wiens terugkeer zij 20 jaar wachtte, hoewel vele voorname jongelieden naar haar hand dongen en het gerucht zich verspreid had dat Odysseus niet meer in leven was. Met een list bewoog zij haar vrijers tot uitstel: zij zou een echtgenoot kiezen zodra zij het lijkkleed voor Odysseus' vader Laërtes voitooid had; maar wat zij overdag weefde, haalde zij 's nachts weer uit. Deze list werd door een dienstmaagd ontdekt en P. moest een beslissing nemen juist toen Odysseus op Ithaca teruggekeerd was en als bedelaar vermomd zijn paleis betrad: noodgedwongen beloofde zij haar hand aan diegene van de vrijers die erin slaagde de boog van haar doodgewaande echtgenoot te spannen. Toen niemand daartoe in staat bleek, verzocht de bedelaar een poging te mogen doen. Hij spande het wapen zonder moeite en doodde alle vrijers. Voor de details van het verhaai zij verwezen naar de korte inhoud van de Odyssee s.v. Homerus.

Volgens een sage uit posthomerische bronnen zou P. na Odysseus' dood gehuwd zijn met Telegonus, de zoon van Odysseus en Circe. Over het algemeen bleef P. de gehele oudheid door het symbool van de kuise, trouwe echtgenote.

In de beeldende kunst wordt P. meestal voorgesteld als een zittende, treurende vrouw; zo bv. bij het weefgetouw en in gezelschap van Telemachus op een roodfigurige scyphus in het Museo Civico te Chiusi, van de hand van de z.g. Penelope-schilder (5e eeuw vC), die aan deze schildering zijn naam dankt.

Lit. J. Schmidt (Roscher 3, 1901-1920). E. Wüst (PRE 19, 460-493). [Nuchelmans]