Ulpianus, een van de bekendste romeinse rechtsgeleerden, jongere tijdgenoot van Papinianus en Paulus. Domitius U. werd ca. 170 nC geboren te Tyrus in Phenicië. Over zijn opleiding is niets bekend. Van 203 of 205 tot 211 was hij, samen met de jurist Paulus, assessor van de jurist Papinianus, die toen praefectus praetorio van keizer Septimius Severus was; onder Alexander Severus (222-235) werd hij magister scrinii, praefectus annonae en praefectus praetorio. Door deze laatste functie en als lid van de kroonraad (consistorium) was hij de invloedrijkste man na de keizer. In 223 werd U. door de praetorianen, met wie hij niet goed overweg kon, om het leven gebracht.
Van U. zijn meer geschriften bewaard gebleven maar
geen enkel compleet - dan van enige andere
romeinse jurist: de Digesta van het
Corpus iuris civilis
bestaan voor ongeveer een derde deel uit fragmenten
van Ulpianus' werken. Deze omvatten:
1. uitvoerige commentaren op het
Edictum praetorium
(81 boeken Ad edictum), op de Libri III iuris
civilis van Sabinus (51 boeken Ad Sabinum) en
op een aantal wetten van keizer Augustus (29 boekenintotaal);
2. 10 boeken Disputationes en Pandectae, een naslagwerk;
3. enkele leerboeken, waaronder Institutiones (2 boeken, waarin veel definities, o.m. van ius naturale en iustitia) en Regulae (7 boeken);
4. Talrijke monografieën, o.a. De fideicommissis (6 boeken; Fideicommissum), De sponsalibus (over huwelijksrecht), De appellationibus (4 boeken over appel-recht), De censibus (6 boeken over censuskwesties), De officiis proconsulis) (10 boeken over de ambtsplichten van de proconsul).
Het werk van U., die het romeinse recht uitstekend
beheerste, is minder origineel dan dat van Papinianus
en Paulus en nogal compilatorisch van aard; het
ontleent zijn waarde vooral aan de heldere formuleringen
en aan de vele citaten uit oudere auteurs.
Lit. Fragmenten in P. Huschke e.a., Iurisprudentiae Anteiustinianae
uae supersunt (Leipzig 1908). - P. Jörs (PRE 5, 1435-1509 s.v.
omitius Ulpianus). T. Mayer-Maly (PRE 9A, 567-569). - F.
Schulz Geschichte der römischen Rechtswissenschaft (Weimar
1961) 244-250. A. Honoré, Emperors and Lawyers (Oxford 1981).
Id., Ulpian (ib. 1982). [Nuchelmans]