Arrianus (Ἀρριανός), griekse schrijver (ca. 95 -ca. 175). Flavius A. werd geboren te Nicomedië in Bithynië, volgde in Nicopolis (Epirus) de voordrachten van de wijsgeer Epictetus, trad in romeinse staatsdienst, bracht het tot consul suffectus en bestuurde van ca. 130 tot 138 als legatus Augusti pro praetore de provincie Cappadocia, die hij verdedigde tegen de invallen der Alanen. In 138 vestigde A. zich in Athene, bekleedde er hoge ambten en wijdde zich aan de historiografie. Van zijn werken zijn bewaard:
1. Ἀνάβασις Ἀλεξάνδρου (Alexanders tocht naar het binnenland) in zeven boeken, een beschrijving van de aziatische veldtocht van Alexander de Grote, de beste en minst geromantiseerde die we uit de Oudheid bezitten. Als bronnen gebruikt A. de geschriften van de ooggetuigen Aristobulus en Ptolemaeus, hier en daar ook Eratosthenes, Nearchus en Megasthenes. Van hun getuigenissen scheidt hij nauwgezet het legendarische materiaal (τὰ λεγόμενα).
2. Ἰνδικη (Indië), een in sterk ionisch gekleurde taal geschreven aanvulling op de Anabasis, over Indië en de tocht die Alexanders generaal Nearchus ondernam van de Indus naar de Perzische Golf.
3. Περίπλους Εὐξείνου Πόντου (Rondvaart langs de kusten van de Zwarte Zee), een uitgewerkt verslag van een ca. 130 gemaakte dienstreis.
4. Een korte Τέχνη τακτική (Leerboek der tactiek), geschreven in 136.
5. Κυνηγετικός (Jachtboek), een aanvulling op het gelijknamige op naam van Xenophon staande geschrift.
6. Διατριβαὶ Ἐπικτήτου (Voordrachten van Epictetus), een getrouwe weergave, op grond van persoonlijke stenogrammen en herinneringen, van de colleges van Epictetus; van de acht boeken zijn slechts de eerste vier bewaard gebleven.
7. Ἐγχειρίδιον (Handboekje, een inleiding tot de wijsbegeerte van Epictetus, om zijn eenvoud en oprechtheid een van de meest gelezen werkjes uit de wereldliteratuur.
Verloren gegaan zijn, op enkele fragmenten na:
8. Ἀλανική (Geschiedenis der Alanen), waaruit een
interessante passage over romeinse krijgstactiek bewaard
is.
9. Βιθυνιακά (Geschiedenis van Bithynië) in acht boeken.
10. Παρθικά (Geschiedenis der Parthen) in 17 boeken.
11. Τὰ μετ᾽ Αλέξανδρον (De gebeurtenissen na Alexanders dood), in tien boeken, over de Diadochen van 323 tot 321.
12. Biografieën van Timoleon, Dion en de rover Tilliborus.
A. is een van de voornaamste vertegenwoordigers van het atticisme. Hij voelde zich een tweede Xenophon, hetgeen hij bewust tot uiting bracht in zijn levensstijl en schrijftrant, in de keuze van zijn onderwerpen en de titels van zijn werken. A. schrijft een vrij zuiver attisch, zijn stijl is eenvoudig en helder. Zijn historisch werk is waardevol omdat hij kritisch is en als man van de praktijk blijkt te weten waarover hij schrijft. Wat Epictetus betreft, alles wat we over deze wijsgeer weten, hebben we te danken aan A.
Het belangrijkste handschrift van Anabasis en Indica,
waarop alle 37 overige teruggaan, is codex
Vindobonensis historicus graecus 4 (eind 12e eeuw),
van de geschriften betreffende Epictetus codex Bodleianus
graecus misc. 251 te Oxford (ca. 1100).
Lit. Voor de Voordrachten van Epictetus en het Handboekje
zie s.v. Epictetus. -
Uitgaven: editio princeps (Venetië 1535).
Beste moderne editie: A. G. Roos, Flavii Arriani quae
exstant omnia 1-2 (Leipzig 1907-1928). Met engelse vertaling:
E. Iliff Robson, Arrian, History of Alexander and Indica
(Loeb Classical Library, London 1929-1933). Met franse vertaling:
P. Chantraine, Arrien, l'Inde² (Paris 1952). Duitse
vertaling met commentaar: W. Capelle, Arrian, Alexanders
des Grossen Siegeszug durch Asien (Zürich 1950). - A. Weise,
Wörterbuch zu Arrians Anabasis (Leipzig 1854). A. Breebaart,
Enige historiografische aspecten van Arrianus' Anabasis
(Leiden 1960). A. B. Bosworth, A Historical Commentary on Arrian's
History of Alexander 1-3 (Oxford 1980vv). - P. Stadter, Arrian of
Nicomedia (Chapel Hill 1980).
[Nuchelmans]