Ionische opstand, in de oude geschiedenis gebruikelijke naam voor de opstand die de ionische Grieken van Klein-Azië in 499 vC ontketenden tegen het perzische gezag, waaronder ze sinds ca. 545 vC stonden. De oorzaken waren de ernstige achteruitgang van de ionische handel tengevolge van de perzische verovering van Egypte en de Hellespont, en de politieke knechting van de πόλεις, waar de Perzen antidemocratische stadhouders hadden aangesteld. Het initiatief tot de opstand ging uit van Aristagoras, de door de Perzen begunstigde alleenheerser van Milete. Deze legde na een mislukte expeditie tegen het eiland Naxus en wellicht aangezet door zijn schoonvader Histiaeus, zijn ambt neer en wist de ionische steden ertoe over te halen om de perzisch gezinde tirannen te verjagen en over te gaan tot een algemene opstand. Daarbij vroeg en verkreeg hij hulp uit Athene en Eretria, die resp. 20 en 5 schepen zonden. In 498 veroverden en brandschatten de opstandelingen de benedenstad van Sardes, het centrum van de perzische macht in Klein-Azië. De opstand breidde zich uit tot de griekse steden aan de Hellespont en de Propontis, tot Carië en Lycië en zelfs tot Cyprus. Onder de Grieken ontbrak het echter aan eensgezindheid en krachtige leiding; daarvan profiteerden de Perzen. Dezen brachten de opstandelingen een nederlaag toe bij Ephese en heroverden in 497 Cyprus.
Een bemiddelingspoging van Histiaeus had
geen succes; Aristagoras trok zich, toen de Perzen
ook de steden aan de Hellespont heroverden, terug
uit de strijd. Na twee jaar van weinig actie en grote
onderlinge twisten tussen de Grieken leed de griekse
vloot tenslotte een verpletterende nederlaag bij het
eilandje Lade voor Milete
(494). Milete en andere
steden werden ingenomen en verwoest, de bewoners
van Milete werden naar de benedenloop van de
Tigris gedeporteerd, de perzische heerschappij overal
hersteld.
Lit. Herodotus 5, 28-54, 97-126; 6, 1-32. - H. Bengtson,
Griechische Geschichte (München 1960) 149-154. A. R. Burn,
Persia and the Greeks (London 1962) 193-220. D. Hegyi, The
Historical Significance of the Ionian Revolt (Acta Antiqua
14, 1966, 285-302). [Nuchelmans]