Cyrene

Cyrene (Κυρήνη), griekse stad op de noordkust van Afrika, die haar naam aan het omringende gebied en aan de romeinse provincie Cyrenaica heeft gegeven. De eponieme nimf C., dochter van de Lapithenkoning Hypseus, zou door Apollo naar Libië ontvoerd zijn.

(I) Gesticht vanuit het dorische Thera ca. 630 vC, werd de stad twee eeuwen lang door de Battiaden bestuurd. Na de moord op Arcesilaus IV (ca. 440 vC) werd de democratie ingevoerd, die echter meermalen door tirannen werd verstoord. Voor de verdere geschiedenis van de stad Cyrenaica. In de romeinse tijd bleef C. een civitas libera. Het voornaamste handelsproduct was, naast graan het silphium. Sinds de 4e eeuw nC verlieten steeds meer inwoners de stad ten gevolge van de voortdurende aanvallen van woestijnstammen. Uit C. waren afkomstig de wijsgeer Aristippus, de stichter der Cyrenaici, de dichter Callimachus, de geleerde Eratosthenes en bisschop Synesius; in het OT en NT worden Jason, Lucius en Simon van C. genoemd.

cyrene(II) Opgravingen, met name van italiaanse archeologen, hebben vooral tussen de beide wereldoorlogen grote delen van de antieke stad blootgelegd, die 15 km van de kust en van haar haven Apollonia lag op een hoogte van 570 tot 621 m boven de zeespiegel. Van de hellenistische ommuring is het tracé bekend. Zeer belangrijk zijn de uitgestrekte n ecropolen (ca. 30 km²) met allerlei typen van graven, die langs de verschillende uitvalswegen liggen. De stad zelf bestond uit drie centra:

tempel1. In het noordwesten lag het heiligdom van Apollo, met de heilige bron Cyra (Kyra), vele tempels en andere gebouwen. De Apollo-tempel (6 x 11 zuilen, 27 x 37 m), waarvan de vroegste periode teruggaat tot ca. 600 vC, dateert in zijn huidige vorm uit de 2e eeuw nC. In de nabijgelegen Grote Thermen (2e eeuw nC) is in 1913 de beroemde Aphrodite anadyomene of Venus van C. (thans in het Thermenmuseum te Rome) gevonden. Ten westen van het tempelcomplex ligt een groot grieks theater, dat in de romeinse tijd tot amfitheater verbouwd werd.

2. De acropolis, de agora en het Caesareum lagen op de zuidelijke heuvelrug. Op de acropolis zijn weinig sporen van bewoning teruggevonden. Ten oosten daarvan lag de agora met belangrijke openbare gebouwen. Het Caesareum, dat oostelijk aan de agora grenst, bestond uit een recirthoekig plein (94 x 82 m) waarvan de noordoostzijde een basilica vormde terwijl de andere zijden uit zuilenhallen bestonden Het indrukwekkende complex, waarvan nog aanzienlijke resten overeind staan en dat voor een deel gerestaureerd is, dateert uit de tijd van keizer Augustus.

3. De dorische tempel van Zeus (8 x 17 bijna 9 m hoge zuilen; 32 x 70 m) lag in het noordoosten; zijn gigantische resten dateren uit ca. 500 vC. Tientallen bij het archeologisch onderzoek aan het licht gekomen beeldhouwwerken van eerste rang o.a. een gietijzeren archaïsche kouros, twee replieken van de groep der Drie Chariten en een prachtig borstbeeld van Agrippina maior - worden bewaard in het plaatselijk museum van C.

(III) De door Augustus uitgevaardigde z.g. edicten van C., ca. 1926 op de agora aldaar gevonden, verduidelijken welke macht de princeps door het imperium maius bezat. De eerste vier dateren uit 7/6 vC en hebben uitsluitend betrekking op de provincie Creta et C., het vijfde dateert uit 5/4 vC en betreft het gehele rijk. Edict 1 regelt de samenstelling van jury's bij halszaken tegen Grieken; edict 2 rechtvaardigt het ingrijpen van de proconsul in een proces; edict 3 beslist dat Grieken die het romeinse burgerrecht hebben verkregen, niet vrijgesteld zijn van belasting in hun griekse steden tenzij uitdrukkelijk anders is bepaald; edict 4 beslist dat, afgezien van halszaken, alle jury's bij processen tegen Grieken uit Grieken dienen te bestaan; edict 5 gaat over de procedure bij een aanklacht de pecuniis repetundis, waarbij een senaatscommissie moest worden ingesteld.  



Lit. Herodotus 4, 145-205. Pindarus, Pythiae 4, 5, 9. - H. Broholm (PRE 12, 150-169). G. Pesce (EAA 2, 655-690). U. von Wilamowitz-Moellendorff, Kyrene (Berlin 1928). L. Pernier, Il tempio e l'altare di Apollo a Cirene (Africa italiana 5, Rome 1935). F. de Visscher Les édits d'Auguste découverts à Cyrene (Louvain/Paris 1940; repr. 1965). R. Horn, Kyrene (Die Antike 19, 1943, 163-223). C. Hyslop, C. and Ancient Cyrenaica (Tripolis 1945). F. Chamoux, Cyrene sous la monarchie des Battiades (Paris 1953). E. Paribeni, Catalogo delle sculture di Cirene (Rome 1959). E. Kirsten, Nordafrikanische Stadtbilder (Heidelberg 1961). R. Goodchild, C. and Apollonia (Libya 1963). S. Stucchi, L'agora di Cirene (Monografie di Archeologia Libica 7, Rome 1965). P. Mingazzini, L'Insula di Giasone Magno a Cirene (ib. 8, Rome 1966). B. M. Mitchell, C. and Persia (JHS 86, 1966, 99-113). [J. A. de Waele/Nuchelmans]


Kaart