Libanius (Λιβάνιος) van Antiochië (314-ca. 393), griekse geleerde en redenaar, voornaamste vertegenwoordiger van de laatste periode van de tweede sofistiek. L. stamde uit een aanzienlijke heidense familie en kreeg ondanks de vroege dood van zijn vader een uitstekende opvoeding, waarbij hij zich met grote ijver toelegde op de lectuur van de klassieke auteurs. Van 336 tot 340 studeerde hij in Athene. De eigen school die hij na een grote reis in 340 of 341 in Constantinopel, de hoofdstad van het oostromeinse rijk, opende, moest hij door het optreden van afgunstige concurrenten gedwongen naar Nicomedia overplaatsen, waar hij, naar zijn eigen zeggen, de lentebloei van zijn leven beleefde. Keizer Constantius II riep L. terug naar Constantinopel en bood hem een leerstoel in Athene aan. L. weigerde, maar nam in 354 wel een benoeming aan in zijn vaderstad, waar hij de rest van zijn leven in hoog aanzien stond als leraar, politiek adviseur en leider van het culturele leven. Vrijwel geheel zijn leven werd L. geplaagd door een zwakke gezondheid, die het gevolg was van het feit dat hij op 20-jarige leeftijd door de bliksem getroffen was.
De zeer omvangrijke literaire nalatenschap van L. omvat, voor zover ze bewaard gebleven is (veel is ook verloren gegaan):
1. 64 redevoeringen over de meest uiteenlopende onderwerpen, waarvan vele slechts naar de vorm redevoeringen, in feite verzoekschriften, bezwaarschriften, politieke pamfletten e.d. zijn, niet zelden gericht aan de keizer en hoge ambtenaren. Interessant zijn vooral een uitvoerige autobiografie (nr. 1), een lofrede op Antiochië (nr. 11) en een lijkrede op de in 363 gesneuvelde keizer Iulianus (nr. 17), met wie L. sinds zijn studietijd goed bevriend was, voor wie hij grote bewondering koesterde en die hij steunde bij zijn streven om het oude heidendom nieuw leven in te blazen.
2. 51, echter niet alle authentieke, school- en modelredevoeringen (μελέται; declamatio) over historische, mythologische en ethische onderwerpen. Bijzondere aandacht verdient zijn Ἀπολογία Σωκράτους (nr. 1), waarin de argumentatie van Polycrates' aanklacht van Socrates wordt weerlegd.
3. 143 progymnasmata, stijloefeningen van beschrijvingen, verhalen, betogen enz.
4. Korte samenvattingen (hypothesis) van de redevoeringen van Demosthenes met een inleidende korte biografie van de redenaar.
5. Een collectie van 1544 brieven uit de jaren 350, 365 en 387-393; onder zijn correspondenten bevinden zich vrijwel alle belangrijke personen uit de tweede helft van de 4e eeuw en daardoor verschaffen deze brieven ons een helder en boeiend inzicht in het politieke, maatschappelijke en culturele leven van die dagen.
De invloed van L. is zeer groot geweest, zowel in
zijn eigen tijd als in de byzantijnse middeleeuwen en
tijdens de renaissance. Zijn voornaamste leerlingen
waren de christenen
Theodorus van Mopsuestia,
Basilius de Grote,
Gregorius van Nazianze en
Johannes
Chrysostomus; laatstgenoemde zou hij graag
als zijn opvolger hebben gezien, 'als de christenen
hem niet hadden geroofd'. Door zijn bewonderaars
werd L. de 'kleine Demosthenes' genoemd. Hij
streefde naar grote zuiverheid van taal en wist die
ook te bereiken; zijn modellen waren alle grote attische
en atticistische auteurs, met name
Demosthenes
en Aelius Aristides. De meeste van zijn
geschriften munten echter, behalve door verzorgd
taalgebruik, ook uit door een eerlijke en warme
toon, die bij de vertegenwoordigers van de tweede
sofistiek bijna steeds ontbreekt L. maakt de indruk
van een mild en tolerant man, die oprecht gelooft in
de waarde van de griekse cultuur.
Lit. Uitgaven: laatste volledige editie: R. Foerster/E. Richtsteig,
Libanii opera 1-12 (Leipzig 1903-1927 = Hildesheim
1963). Met engelse vertaling: A. F. Norman, L., Autobiography
(Oxford 1965). Id., L., Selected Works 1 (Loeb Class.
Libr., London 1969). Duitse vertaling: P. Wolf, L., Autobiographische
Schriften (Zürich 1967). Met franse vertaling
en commentaar: L. Harmand, L., Discours sur les patronages
(Paris 1955). Uitgave met franse vertaling: J. Martin/P. Petit, Libanios.
Autobiographie (Paris 1979). Met nederlandse vertaling en commentaar: H.
F. Bouchery, Themistius in Libanius' brieven (Antwerpen
1936). - R. Foerster/K. Münscher (PRE 12, 2485-2551). GGL
2, 987-1000. - H. Markowski, De Libanio Socratis defensore
(Diss. Breslau 1910). L. Petit, L. et la vie municipale à
Antioche au IVe siècle (Paris 1956). Id., Les étudiants de
L. (ib. 1956). A. Festugière, Antioche
païenne et chrétienne.
L., Chrysostome et les moines de Syrie (ib. 1957).
[Nuchelmans]