Heraclides (Ἡρακλείδης), veel voorkomende griekse eigennaam. Vermelding verdienen:
(1) Heraclides van Heraclea Pontica, gewoonlijk Heraclides Ponticus genoemd, griekse wijsgeer van de Academie uit de 4e eeuw vC. H., die uit een aanzienlijke familie stamde, kwam tijdens Plato's tweede verblijf op Sicilië (367-365) naar Athene. Daar werd hij leerling van Speusippus en van Plato zelf, maar volgde ook onderricht van Aristoteles. Tijdens Plato's derde bezoek aan Sicilië zou hij tijdelijk de leiding van de Academie hebben gehad. Na de dood van Speusippus (338) was hij met Menedemus en Xenocrates candidaat voor de functie van scholarch. Toen laatstgenoemde gekozen werd, keerde H. naar zijn vaderstad terug, waar hij vermoedelijk zelf een school stichtte.
Van Heraclides' talrijke werken op wijsgerig, grammaticaal,
muzikaal, retorisch en historisch gebied
bezitten we slechts fragmenten en een onvolledige
catalogus. De belangrijkste waren in een boeiende
stijl geschreven dialogen, waarin hij o.a. reeds lang
overleden personen hun opvattingen uiteen liet zetten.
Zijn invloed op de dialoog als genre schijnt groot
te zijn geweest; met name Cicero en Plutarchus
schijnen zijn voorbeeld te hebben gevolgd.
H. was minder een zelfstandig denker dan een begaafd
vulgarisator. De ziel vatte hij op als een soort
licht, dat zijn oorsprong had in de Melkweg. Vroeger
werd H. - ten onrechte - dikwijls als de vader
van de heliocentrische heelal-theorie beschouwd
(Aristarchus
van Samos); wèl schijnt hij van mening
te zijn geweest dat de aarde om haar eigen as draait.
Lit. Diogenes Laërtius 5, 86-93. - Fragmenten en testimonia
bij F. Wehrli, Die Schule des Aristoteles 7. Herakleides Pontikos
(Basel 1953). - Daebritz (PRE 8, 472-484). F. Wehrli
(PRE, Suppl. 11, 1968, 675-686). H. B. Gottschalk, H. of
Pontus (Oxford 1980).
(2) Heraclides Lembus,
egyptische geleerde uit de 2e eeuw
vC, ambtenaar in Oxyrhynchus en auteur van
Ἱστορίαι (mythologische en historische verhalen),
van een epitome van de Διαδοχή van Sotion, van
een epitome van de Βίοι van Satyrus, van een
epitome uit de Πολιτεῖαι van
Aristoteles, en vermoedelijk
ook van een bewaard gebleven leven van
Archimedes. Van de overige werken bezitten we
slechts enkele fragmenten.
Lit. Fragmenten bij C. Müller, Fragmenta Historicorum Graccorum
3 (Paris 1849). M. R. Dilts, Heraclidis Lembi Excerpta
Politiarum (Durham 1971). - Daebritz (PRE 8, 488-491). - H.
Bloch, Herakleides Lembos and his Epitome of Aristotle's
Politeiai (Transactions American Philological Association 71,
1940, 27-39).
(3) Heraclides van Tarente,
beroemde arts en chirurg uit de
1e eeuw vC, behorend tot de school der z.g. empirici
(Grieken G), door Galenus geprezen om
zijn technische vaardigheid en zijn objectiviteit. Van
zijn werken - o.a. een Symposium over de geneeskundige
betekenis van voedsel en drank (waaraan
Athenaeus
veel heeft ontleend), commentaren op
de geschriften van Hippocrates en traktaten over
pharmacologie en therapie - is zo goed als niets bewaard
gebleven.
Lit. Fragmenten bij K. Deichgräber, Die griechische Empirikerschule.
Sammlung der Fragmente und Darstellung der
Lehre (Berlin 1930). - H. Gossen (PRE 8, 493-496).
(4) Heraclides Ponticus iunior,
griekse grammaticus uit de
1e eeuw nC, leerling van
Didymus Chalcenterus.
Hij was werkzaam te Rome en schreef over
mythologische, historische en grammaticale problemen
drie boeken Λέσχαι (Conversaties) in sapphische
hendecasyllabi en in de duistere stijl van
Lycophron.
Lit. Fragmenten bij E. Heitsch, Die griechischen Dichterfragmente
der römischen Kaiserzeit 2 (Göttingen 1964). Daebritz/Funaioli
(PRE 8, 487v).
(5) Heraclides Criticus,
geograaf uit de 3e eeuw vC, van
wiens werk Περὶ τῶν ἐν τῇ Ἑλλάδι πόλεων (De steden
van Griekenland) excerpten bewaard zijn gebleven,
waarin op zeer aanschouwelijke wijze Attica,
Boeotië, Euboea en Thessalië worden behandeld.
Uitg. F. Pfister, Die Reisebilder des Herakleides (Sitzungsberichte
Akad. Wiss. Wien, Philologisch-historische Klasse 227,
2, 1951). - Daebritz (PRE 8, 484-486). [Nuchelmans]