Menelaüs


menelaus hector
Menelaüs vecht met Hector over het lijk van Euphorbos.
Kamiros op Rhodus, 600 vC (Brits Museum)
Menelaüs (Μενέλαος, ionisch-attisch Μενέλεως), legendarische koning van Sparta, zoon van Atreus en Aërope, jongere broer van Agamemnon. Samen met zijn broer vluchtte M. voor Thyestes uit Mycene naar Sparta. Daar huwde hij Helena, de dochter van koning Tyndareus, wiens troon hij nadien erfde. De schaking van Helena door Paris werd aanleiding tot de trojaanse oorlog. Ondanks moedig gedrag bij verschillende gelegenheden (overwinning op Paris, gezantschap met Odysseus naar Troje, strijd om het lijk van Patroclus) behoort M. niet tot de meest vooraanstaande helden in deze strijd, waarin hij de bijzondere bescherming van Hera en Athene geniet. Bij de verovering van Troje doodde hij Deiphobus en voerde Helena naar de schepen. In de Odyssee zien we M. na een lange reeks van avonturen veilig teruggekeerd in Sparta; hij had één dochter, Hermione, en een buitenechtelijke zoon, Megapenthes. Na zijn dood werd M. samen met Helena in het Elyseum opgenomen (Euripides, Helena 1676); een aan beiden toegewijd heiligdom bevond zich in Therapne bij Sparta.

De beeldende kunstenaars hebben voof M. vanaf de vroegste archaïsche tijd veel belangstelling gehad. Geliefde thema's waren zijn werven om Helena's hand en hun weerzien na de val van Troje. Ook andere voorstellingen komen echter voor. Op een zwartfigurige attische kantharos uit Vulci (nu te Berlijn) haalt M. samen met andere helden Achilles op bij Thetis om tegen de Trojanen ten strijde te trekken. Een archaïsche schaal uit Camirus op Rhodus (thans in het British Museum; EAA 3, 521; zie boven) beeldt de strijd tussen M. en Hector om het lijk van Euphorbus uit; een kylix van Duris (Louvre) toont ons het tweegevecht met Paris. Het meest bekend is wel de groep die M. weergeeft terwijl hij het lichaam van Patroclus in veiligheid brengt; het verloren origineel dateerde uit de 3e eeuw vC, copieën bevinden zich in Rome (de z.g. Mastro Pasquino tegen het Palazzo Braschi) en in Florence (een in het Palazzo Pitti en een in de Loggia dei Lanzi).

Lit. Ilias, boeken 3,4, en 17. Odyssee, boeken 3 en 4. Euripides, Helena. Id., Andromache. Id., Orestes. H. Stoll (Roscher 2, 2776-2791). J. Schmidt (PRE 15, 808-829). E. Paribeni (EAA 4, 1018-1022). [Nuchelmans]


mythen