Tusculum, hooggelegen stadje ten zuidoosten van
Rome, niet ver van Frascati. Ofschoon de naam in
verband wordt gebracht met de
Etruriërs, is zijn
oorsprong duister. Volgens de mythe zou het gesticht
zijn door Telegonus, zoon van
Odysseus en
Circe.
T. was een invloedrijk lid van de latijnse bond
(Latijnen). Nadat
Tarquinius Superbus uit Rome
verdreven was, vond hij steun bij zijn dictator
Octavius Manilius (508 vC). Dat T. de leiding had
van de Latijnen in de slag bij het meer Regillus (496
vC), waar Manilius het bevel voerde en viel, lijkt
niet ongeloofwaardig. Later verbond het zich met
Rome en voerde het strijd tegen de
Aequi,
Volsci en
Galliërs.
In 381 ontving het als eerste latijnse stad
het romeinse burgerrecht. Ofschoon sommige ingezetenen
zich in 340 vC tegen de Romeinen keerden,
bleef de stad in het algemeen en speciaal in de strijd
tegen Hannibal Rome trouw.
Prachtig gelegen in de bergen, met een schitterend uitzicht over de wijde omgeving, werd T. reeds tijdens de republiek een deftige villastad, waar vele aanzienlijke families woonden (de Mamilii, Fulvii, Fonteii, Iuventii, Porcii). Cato maior werd er geboren. In de late republiek kreeg het de status van municipium. Cicero, Lucullus en Maecenas woonden er. De eerste schreef er zijn Tusculanae disputationes, wat T. de bijbetekenis verschafte van 'buitenverblijf waar men rustig kan studeren'.
Nadat Constantinopel Rome overvleugeld had,
werd T. een vesting. Zijn grafelijke heren hadden
vanaf de 10e eeuw veel invloed in Rome. Later echter
raakte T. in een voortdurend conflict met Rome,
wat in 1191 tot zijn volledige verwoesting leidde.
Tot zijn archeologische resten behoren vooral een
goed bewaard theater, een forum, een amfitheater
voor 3000 personen, een tempel en een cisterne, die
door de Aqua Crabra werd gevoed.
Lit. G. McCracken (PRE 7A, 1463-1491). G. Lugli (EAA 7, 1036). - G. McCracken, A History of Ancient T. (Washington 1939). M. Borda, Tuscolo (Rome 1958 = Itinerari dei musei, gallerie e monumenti d'Italia 98). [A.J. Janssen]