Heraclea (Ἡράκλεια), naam van een dertigtal
griekse steden in Griekenland, Macedonië, Klein-Azië,
Zuid-Italië en Sicilië. De belangrijkste waren:
(1) Heraclea Pontica,
havenstad op de noordkust van Klein-Azië,
ca. 200 km ten oosten van de
Bosporus; thans
Eregli. Heraclea werd ca. 560 vC
gesticht door kolonisten uit
Megara en Boeotië in het
gebied van de Mariandyni. Aanvankelijk had de stad
een oligarchisch, later een democratisch bestuur; ca.
364 vC vestigde
Clearchus,
een leerling van
Isocrates en
Plato, er een tyrannis, die tot 280 vC
stand hield; in dat jaar werd de democratie hersteld.
De vestiging van de
Galaten in Klein-Azië en
de opkomst van de koninkrijken
Bithynië en
Pontus
verzwakten de positie van Heraclea, dat tot in de 3e eeuw
vC het belangrijkste griekse handelscentrum op de
zuidkust van de Zwarte Zee was en op zijn beurt de
kolonies Callatis op de westkust van de Zwarte Zee
en Chersonesus op de Krim stichtte.
Ca. 185 vC sloot de stad een verbond met Rome,
maar in 74 vC werd ze gedwongen zich bij
Mithridates
aan te sluiten; in 70 vC werd ze na een beleg van
twee jaar door de proconsul
Marcus Aurelius Cotta
ingenomen en verwoest. Na de herbouwing
bereikte Heraclea niet meer zijn vroegere glorie.
Ten noorden van Heraclea werd in het dal van de Acheron
een grot aangewezen waarlangs
Heracles in de
onderwereld zou zijn afgedaald om de hellehond
Cerberus bij koning Eurystheus te brengen.
Op de Peutinger kaart (foto rechts: linksboven) wordt Heraclea ook genoemd.
Lit. Ruge (PRE 8, 433v). - W. Hoepfner, Herakleia Pontike-Eregli (Wien 1966).
(2) Heraclea Trachinia,
vestingstad 7 km ten westen van de
Thermopylen. Op verzoek van de
Trachiniërs in 426 vC door Sparta gesticht, was de
nederzetting eeuwenlang inzet van de strijd tussen
de staten die elkaar de macht in Midden-Griekenland
betwistten; ze werd herhaaldelijk verwoest (o.a.
door Iason
van Pherae in 371 vC), maar bestond tot
in de middeleeuwen. Enkele resten van de antieke
burchtmuren zijn nog te zien. Linksn een zilveren obool (10mm doorsnee, 0.71g) uit Heraclea Trachinia uit 370-350 vC. Voorzijde: kop van leeuw. Keerzijde: Boog op een pijlkoker met gekronkelde versieringen. Tekst: ΗΡΑ
Lit. F. Stählin (PRE 8, 424-429). - Y. Bequignon, La vallée du Spercheios (Paris 1937).
(3) Heraclea Latmia, stad in
Klein-Azië, prachtig gelegen
aan de meest oostelijke punt van de thans dichtgeslibde
Golf van Latmus of Milete, ruim 20 km ten
oosten van Milete; thans Kapikeren. Het rechthoekige
grondplan van de hellenistische stad is nog duidelijk
herkenbaar; de vestingmuren uit de 3e eeuw
vC gelden als de best bewaarde uit die periode.
Lit. F. Bürchner (PRE 8, 431v). P. Romanelli (EAA 3, 390v). - F. Krischen, Die Befestigungen von Herakleia am Latmos (in T. Wiegand, Milet 3,2, Berlin/Leipzig 1922).
(4) Heraclea Minoa,
griekse kolonie op de zuidkust van
Sicilië,
25 km ten westen van Acragas aan de monding
van de Halycus. De stad
werd in de 6e eeuw vC gesticht door
Selinus op
de plaats van een oudere nederzetting, waarvan de
oorsprong aan Minos werd toegeschreven, en ontving
daarom de naam Minoa. De naam Heraclea werd haar
gegeven door de Spartanen die zich ca. 505 vC van
Minoa meester maakten nadat
Dorieus uit het
door hem gestichte Heraclea bij het Eryx-gebergte verdreven was.
In de 4e en 3e eeuw vC was Heraclea beurtelings in handen
van Grieken en Carthagers, in 210 vC kwam het
definitief onder romeins gezag als 'civitas decumana'.
Recente opgravingen hebben o.a. grote delen van
de muren en resten van het theater uit de hellenistische
tijd aan het licht gebracht.
Lit. K. Ziegler (PRE 8, 437-439). E. De Miro (EAA 3, 392v). - Id., Eraclea Minoa (Agrigento 1958).
(5) Heraclea in Lucanië,
in 432 vC gesticht door Tarente,
ca. 50 km ten zuidwesten van de moederstad, dicht
bij het huidige Policoro. Bij Heraclea
behaalde Pyrrhus
in 280 vC zijn eerste Pyrrhus-overwinning
op de Romeinen; in 278 vC sloot de
stad een voordelig verbond met Rome. Op de Peutinger kaart (foto rechts: links onder) wordt H. genoemd. [Nuchelmans]