Marcus Aurelius 161 - 180
Marcus Aurelius, romeinse keizer (161-180) van spaanse afkomst. Hij werd op 26 april 121 te Rome geboren als Marcus Annius Catilius Verus uit Marcus Annius Verus, een broer van Antoninus Pius' gemalin Faustina maior, en Domitia Lucilla, wier familie buiten Rome grote industrieën bezat. Keizer Hadrianus die de jongen graag mocht en hem Verissimus noemde, nam hem reeds op 8-jarige leeftijd in het priestercollege der Saliërs op en zag toe op zijn opvoeding. Al in 136 ontving hij zijn toga virilis; voortaan heette hij, evenals zijn vader, Marcus Annius Verus. Op wens van Hadrianus verloofde hij zich met een dochter van de vermoedelijke troonopvolger Ceionius Commodus (Lucius Aelius Caesar). Toen Hadrianus na diens dood (1 januari 138) Marcus' oom, de latere keizer Antoninus Pius, adopteerde, moest deze dit op zijn beurt doen met Marcus Aurelius en de zoon van de overledene, de latere keizer Lucius Verus. Marcus Aurelius heette voortaan Marcus Aelius Aurelius Verus (138). Op 10 juli 138 overleed Hadrianus; hij werd opgevolgd door Antoninus Pius. Tijdens zijn quaestuur (139) verloofde Marcus zich met zijn nicht Faustina minor, een dochter van Antoninus Pius; hij ontving de titel Caesar en werd consul in 140. Tijdens zijn 2e consulaat in 145 huwde hij met Faustina. Bij de geboorte van een dochter (146) schonk de keizer hem de tribunicia potestas en het imperium proconsulare, zodat over de opvolging geen onzekerheid meer kon bestaan.
Op zijn plaats naast zijn adoptiefvader wijdde hij zich aan de studies, in het bijzonder de Stoïsche filosofie. Op 7 maart 161 stierf Antoninus Pius. Onmiddellijk na zijn troonsbestijging verzocht Marcus Aurelius de senaat zijn adoptiefbroer Lucius Verus als gelijkberechtigd medekeizer te erkennen. Zo werd het principaat voor de 1e maal collegiaal. Marcus Aurelius nam de bijnaam Antoninus aan en verloofde zijn dochter Annia Lucilla met Lucius Verus.
Grote rampen troffen intussen het rijk. De Chatti vielen Germanië en Raetië binnen, in Britannië kwamen de Caledoniërs in opstand. Tegen een Parthisch offensief werd Verus uitgezonden (162); na de verovering van de Armeense Artaxata (163) voegde Marcus Aurelius de titel aan zijn naam toe. Op de verovering van Seleucia en Ctesiphon door Avidius Cassius en diens binnendringen in Medië volgde in 166 vrede en een triomf. Een pestepidemie maakte het onmogelijk alle veroveringen te behouden. Invallen van de Marcomannen en quaden tot zelfs in Italië brachten daarop het hele Germaanse grensgebied in beroering. De expeditie van de beide Augusti leidde wel tot hun terugtocht, maar niet tot vrede. Nadat Verus op zijn terugreis naar Rome gestorven was (169), drongen de barbaren opnieuw op, nu in Pannonië.Weliswaar bracht een zege van de keizer daar enige rust, maar spoedig overspoelden Germanen en Jazygen Dacia en Moesia, waarbij ze tot in Klein-Azië en Griekenland doordrongen, waar zij Eleusis verwoestten. Ook in Egypte deden zich moeilijkheden voor, die bedwongen werden door Avidius Cassius, opperbevelhebber over het hele Oosten. Helvius Pertinax zuiverde intussen Noricum en Raetië. Pas in 172 kon Marcus Aurelius overgaan tot de aanval op Quaden, Marcomannen en Jazygen, die in 173, 174 en 175 werden onderworpen. Verdere plannen werden echter verijdeld door een samenzwering, waarbij Avidius Cassius tot keizer werd uitgeroepen. Bij aankomst van Marcus Aurelius was de usurpator al gedood (175). Tijdens de terugreis stierf zijn echtgenote. Op zijn triomf over Germanen en Sarmaten volgde de verheffing van zijn zoon Commodus tot mederegent (177). In hetzelfde jaar roerden de Marcomannen zich opnieuw, zodat de keizer opnieuw moest uitrukken. Op 17 maart 189 stierf hij echter te Vindebona (Wenen) aan de pest, waarna hij werd geconsacreerd. Commodus gaf de campagne op.
Vele monumenten hielden de herinnering aan M.A. levend; genoemd moeten vooral worden de hem gewijde reliëfzuil, die op de Piazza Colonna te Rome staat, een ruiterstandbeeld op het Capitool, munten, erebogen en talloze beelden en borstbeelden.
Over de regering van M.A. ligt de grote tragiek dat juist deze edele en goedwillende keizer met zulke grote onheilen werd geconfronteerd. Door Quintus Iunius Rusticus en de lectuur van Epictetus ingewijd in de wijsbegeerte van de stoa, interesseerde hij zich alleen voor haar ethische wereldbeschouwing, die zijn richtsnoer en houvast werd in de moeilijke jaren van zijn regering. Zijn in het grieks gestelde Zelfoverpeinzingen (Τὰ εἰς ἑαυτόν in 12 boeken) schreef hij vooral in perioden van grote nood; ze zijn een indrukwekkend getuigenis van de moed en de eerlijkheid van een eenzaam man die zijn macht louter als een mogelijkheid tot dienstbetoon aan anderen zag.
De problemen van het rijk noopten tot praktische maatregelen. Zo werd het bestuur in de provincies Dacia, Raetia en Noricum gewijzigd. Ter bescherming van de grens werden Germanen op de romeinse rivieroever gevestigd. Het aanzien van de senaat werd versterkt, de keizerlijke bureaucratie uitgebreid; fiscus, graanvoorziening en administratie werden verbeterd, de rechtspraak met de grootste zorg behartigd. Waren dit alles belangrijke verbeteringen, een vernieuwer was M.A. niet: daartoe ontbrak hem de vooruitziende verbeeldingskracht, wel mede als gevolg van zijn stoïsche zelfgenoegzaamheid. De vele en langdurige oorlogen tastten de economie aan en waren onheilspellende voorboden van een naderende crisis, die door het zorgvuldig bestuur en de materiële voorspoed nauwelijks verheeld en in het geheel niet afgewend konden worden.
Klik op een naam voor meer informatie!
Lit. Historia Augusta, Vitae Antonini Pii, Marci, Lucii Veri, Avidii Cassii, Commodi. Cassius Dio, boeken 69-72. - P. von Rhoden (PRE 1, 2279-2307). L. Vlad Borrelli (EAA 4, 825-829). - G Loisel, La vie de Marc-Aurèle, philosophe et empereur (Paris 1929). U. von Wilamowitz-Moellendorff, Kaiser Marcus (Berlin 1931). F. H. Hayward, M.A., a Saviour of Men, Sixteenth Emperer of Rome (London 1935). W. Goerlitz. M.A. Kaiser und Philosoph (Leipzig 1936, Stuttgart 1954). A. Cresson, Marc-Aurèle. Sa vie, son oeuvre, avec un exposé de sa philosophie (Paris 1962). A. S. Farquharson, M.A. His Life and his World² (Oxford 1952). J. Beaujeu, La religion romaine à l'apogée de l'empire 1. La politique religieuse des Antonins (96-192) (Paris 1957). M. Hammond, The Antonine Monarchy (Rome 1959). P. de Proyart, Marc-Aurèle, un empereur citoyen du monde (Paris 1962). A. Birley, M.A. (London 1966; duitse vertaling München 1968). J. Romains, Mare Aurèle ou l'empereur de bonne volonté (Paris 1968).
Uitgaven van zijn geschriften: H. Schenkl, Marci Antonini
imperatoris in semet ipsum libri XII (Leipzig 1913).
J. Dalfen, Marci Aurelii Antonini Ad se ipsum libri XII (Leipzig 1979). Met
franse vertaling: A.-J. Trannoy, Mare Aurèle, Pensées (Paris
1925). Met engelse vertaling: A. S. Farquharson, The Meditations
of the Emperor M.A. 1-2 (Oxford 1944, ²1952) en
C. R. Haines, M.A. Works (Loeb Class. Libr., London 1916).
Met duitse vertaling: W. Theiler, Mare Aurel, Wege zu sich
selbst (Zürich 1951). Nederlandse vertaling: N. van Suchtelen,
M.A., Zelfbespiegelingen² (Amsterdam 1949).
Over M.A. in de kunst en numismatiek: J. Dobias, Le monnayage
de l'empereur Mare Aurèle et les bas-reliefs historiques
contemporains (Revue numismatique, 4e série, 35, 1932,
127-172). M. Wegner, Bemerkungen zu den Ehrendenkmälern
des M.A. (Archäologischer Anzeiger 1938, 155-195). Id., Die
Herrscherbildnisse in antoninischer Zeit (Berlin 1939). Id.,
Bildnisse der antoninischen Kaiserfamilie (ib. 1939). H. Mattingly,
Coins of the Roman Empire in the British Museum 4.
Antoninus Pius to Commodus (London 1940). I. S. Ryberg,
Panel Reliefs of M.A. (New York 1967).
R. Klein ed., Marc Aurel (Wege der Forschung 550, Darmstadt 1979).
Over de zuil van M.A.: E. Petersen/A. von Domaszewski{G.
Calderini, Die Marcussäule auf Piazza Colonna in Rom
(München 1896). M. Wegner, Die kunstgeschichtliche Stellung
der Marcussäule (Jahrbuch des Deutschen Archäologischen
Instituts 46, 1931, 61-174). W. Zwikker, Studien zur
Markussäule (Amsterdam 1941). C. Caprino e.a., La colonna
di Marco Aurelio (Rome 1955). G. Becatti, La colonna
di Marco Aurelio (Milaan 1957).
[A. J. Janssen]
