Pericles

kopPericles (Περικλῆς), belangrijkste staatsman van het democratische Athene van de 5e eeuw vC. P. werd ca. 495 vC geboren en behoorde via zijn moeder Agariste, een nicht van Clisthenes, tot de befaamde familie van de Alcmaeoniden. Zijn vader was Xanthippus, die in de tachtiger jaren een tegenstander was van de democraat Themistocles, maar zich later met hem verzoende. P. heeft in feite de lijn van Themistocles doorgetrokken; hij heeft de ontwikkeling van de atheense democratie en van Athene als imperialistische zeemacht bevorderd. Pericles' politieke carrière begon ca. 462 vC. Samen met Ephialtes bewerkstelligde hij de verbanning van de conservatief Cimon; hij ontmantelde de politieke macht van de Areopaag, de conservatieve adelsraad, door het recht van controle op de ambtsuitoefening van de jaarmagistraten over te hevelen naar de democratische Raad van vijfhonderd en door de rechtspraak in hoofdzaak aan de volksrechtbanken toe te vertrouwen. De omvorming van het bondgenootschap van de attisch-delische zeebond tot een heerschappij van Athene over de vroegere bondgenoten heeft P. verder afgerond.

Het imperialistische karakter van de atheense democratie heeft hij nimmer verbloemd. Strenge tribuutheffing, onderdrukking van opstanden en financiering van de atheense vlootbouw met tribuutgelden van de voormalige bondgenoten vonden zowel vóór, tijdens als na P. plaats.

P. heeft strijd geleverd tegen Perzië en Sparta. Met Perzië sloot hij, vooral onder invloed van het échec van een grote atheense vlootexpeditie naar Egypte (455 vC) vrede in 449 vC, de z.g. vrede van Callias. Toen de bestaansgrond van de oorspronkelijk in 478 vC tegen Perzië opgerichte zeebond met de vredessluiting wegviel, ontwikkelde P. een nieuwe taak en een nieuwe ideologie; met de van de bondsof liever tribuutgelden gebouwde vloot moesten de zeeën van piraten bevrijd en van diezelfde gelden moesten de in 480 vC door de Perzen verwoeste tempels herbouwd worden; de bouw van het Parthenon startte ca. 446 vC. Vanaf 460 vC was Athene ook met Sparta in conflict. Het met Sparta bevriende eiland Aegina werd in 457 ingenomen.

In Boeotië slaagden de Atheners terzelfder tijd erin het begin van een landimperium te verwerven. In 451 vC moest P. echter een wapenstilstand sluiten met Sparta, in 446 gevolgd door een vrede. Het landimperium was inmiddels al weer verloren gegaan. Athene heeft in feite nooit op gekund tegen de spartaanse hoplieten. De grote confrontatie vond plaats tijdens de peloponnesische oorlog (431-404 vC). Vrees van Sparta voor Athenes expansieve imperialisme zou de hoofdoorzaak van de oorlog geweest zijn. P. probeerde de oorlog nog wel te vermijden via diplomatiek optreden tijdens enkele, de oorlog uitlokkende, incidenten, maar piekerde er anderzijds niet over toe te geven aan Sparta's eisen. Pericles' strategie was tweeledig:

1. het platteland van Attica werd prijsgegeven aan de Spartanen, de boeren werden geëvacueerd binnen de vesting Athene-Piraeus en de voedselvoorziening werd op peil gehouden door aanvoer van graan over de door de atheense vloot beheerste zee;

2. met diezelfde vloot wilde hij Sparta door middel van korte raids in de Peloponnesus plaagstoten toebrengen.

Pericles' politieke leiderschap was gebaseerd enerzijds op de bekleding van het ambt van strateeg, van 443 tot 429 vC, waartoe de atheense volksvergadering hem jaar in jaar uit verkoos, anderzijds op zijn indrukwekkende persoonlijkheid en zijn retorisch talent. Politieke tegenstand ondervond hij in 443 vC van Thucydides, de zoon van Melesias, die de oligarchische oppositie trachtte te bundelen tegen P., maar op diens instigatie zelf door het ostracisme werd verbannen. Kritiek was er ook op P. in verband met zijn persoonlijke kennissenkring. Hij was bevriend met de natuurfilosoof Anaxagoras, met de sophist Protagoras en met de beeldhouwer Phidias, die o.a. het beeld van de godin Athena in het Parthenon maakte. Zijn huwelijk met de geëmancipeerde milesische schoonheid Aspasia, voorafgegaan door de ontbinding van het huwelijk met zijn atheense vrouw, deed Pericles' image bij de doorsneeburger al evenmin goed. Nochtans wist hij zijn privé-leven en zijn politieke leiderschap wel zo gescheiden te houden dat hij nimmer door de Atheners geostraciseerd is. In het tweede jaar van de peloponnesische oorlog werd hij van zijn functie als strateeg vervallen verklaard door een door de spartaanse invallen in Attica zwaar gefrustreerde atheense volksvergadering, maar reeds in het volgende jaar werd hij weer verkozen. In datzelfde jaar brak in het overvolle Athene echter een pestepidemie uit, waaraan, naast duizenden andere Atheners, ook P. bezweek.


Lit. Thucydides 1, 24 - 2. 65. Plutarchus' leven van P. F. Miltner (PRE 19, 748-790). - A. R. Burn, P. and Athens (London 1948). L. Homo, Périclès (Paris 1954). F. Schachermeyr, Perikles (Stuttgart 1969). J. Schwarze, Die Beurteilung des Perikles durch die attische Komödie und ihre historische und historiographische Bedeutung (München 1971). D. W. Knight, The Foreign Policy of P., 446 to 431 BC (in Some Studies in Athenian Politics in the Fifth Ccntury B.C., Wiesbaden 1970, 1-12). W. R. Connor, 7he New Politicians of Fifth-Century Athens (Princeton 1971) 58-64, 119-128. [Pleket]


Lijst van Namen